Hoe Adil plots in een klopjacht terechtkwam

‘Zijn ogen waren open en staarden in de verte, blik op oneindig. De helm lag iets verder op het wegdek. Ik heb de helm bewust niet aangeraakt omdat ik alles in de plaatsgesteldheid wou laten en de experts hun werk wou laten doen. Nooit hadden wij de bedoeling dat dit zou gebeuren. Het doet heel raar om iemand op een bromfiets te achtervolgen en deze persoon enkele minuten later levenloos op de baan te zien liggen.”

Uit de verklaring van Wout, agent bij de Brusselse politiezone Zuid, op 30 april 2020 bij het Comité P. *

De naam Adil prijkt nog steeds op talloze Brusselse muren. De jongen die stierf bij een politieachtervolging en over wie het parket meldde: “Kort daarvoor was hij een politiecontrole ontvlucht.” Daarbij denk je aan een agent die zijn arm opsteekt, of die vanuit de politiewagen roept: “Stop!”

Zo is het bij Adil niet gegaan.

Een jaar na het drama reconstrueren we zijn overlijden aan de hand van dossierstukken, camerabeelden en verklaringen van betrokkenen.

Anderlecht, Raadsplein, 10 april 2020 omstreeks 20.45 uur.

Wout en Loïc zijn agenten bij de Brigade Anti Criminaliteit (BAC) van zone Zuid. “Wij worden ingezet voor interventies met bijzonder risico”, legt Wout later uit. “Diefstal met geweld, bedreigingen met een wapen, versterkte huiszoekingen. Wij treden ook op als covidarrestatieploeg.”

Wout bestuurt de witte VW Jetta, met blauwe strepen en zwaailicht. Loïc zit naast hem.

Loïc: “We reden rond op het plein. Er zijn soms jongeren die problemen veroorzaken in de buurt van de nachtwinkel.”

Wout: “Onze aandacht werd getrokken door twee bromfietsen die achter elkaar reden. Vooral de tweede, die aan redelijk hoge snelheid reed. Beide bestuurders droegen een helm. Of hun achterlichten brandden of niet, kan ik niet zeggen. Ik weet ook niet meer of wijzelf de lichten van ons dienstvoertuig al hadden aangezet. Die tweede bromfietser ging in de remmen toen hij ons opmerkte. Wij zijn rustig achter de bromfietsers beginnen rijden, via de Raphaelstraat en de Ruysdaelstraat.”

Loïc: “De brommers trokken onze aandacht vanwege het late uur.”

Er is in Brussel nog geen avondklok. Er worden wel volop coronaboetes uitgedeeld, wat wel meer mensen de pas doet versnellen van zodra er politie wordt opgemerkt.

Loïc: “We besluiten hen van ver te volgen. Ze versnellen behoorlijk hard in de bocht, alsof ze ons uit zicht willen krijgen. Wij observeren hun gedrag. We hebben nog niet besloten om hen te controleren. We hebben onze zwaailichten en sirenes nog niet aangezet. We zien dat zij zich omdraaien om te zien of we er nog zijn, en ze versnellen weer.”

De Ruysdaelstraat kruist in een T met de Hoedstraat. Daar staat een rood C1-verkeersbord. Links inslaan kan niet. Adil en zijn vriend slaan rechtsaf.

Loïc: “Wij voerden nog steeds geen radiogesprek aangezien we nog vroeg in een observatieperiode zaten. We dachten dat de situatie verdacht kon zijn en de chauffeurs mogelijk een controle wilden ontlopen.”

Wout: “Wij begonnen ons vragen te stellen over hun reisweg. Deze buurt is gekend voor criminele feiten, onder meer drugshandel, diefstallen met geweld en gestolen voertuigen.”

Aan de Sergeant De Bruynestraat gaat Adil rechts en zijn vriend links.

Wout: “Ik had de indruk dat ze afscheid van elkaar namen, dat ze een handgebaar maakten om salut te zeggen.”

Loïc: “De tweede brommer versnelde. Op dit moment realiseren wij ons dat hij wil vluchten voor een politiecontrole. We zetten de zwaailichten en sirene op en doen een prioritaire oproep op de radio.”

Het gerechtelijke dossier brengt geen antwoord op de vraag waarom er plots nood is aan versterking of op welke manier aan Adil is duidelijk gemaakt dat de agenten een controle op hem willen uitvoeren.

De oproep van agent Loïc klinkt zo: “Priorité, les gars! (“Prioriteit, jongens!”) Rue Sergeant De Bruyne!”

Een prioritaire oproep is een vraag om dringende bijstand aan alle parate ploegen. Minstens vier ploegen reageren meteen, zal later blijken. Adil rijdt de Brogniezstraat in, slaat in de Otletstraat linksaf en rijdt naar het plein achter het oude kerkje in de Dokter De Meermanstraat.

Wout: “Hij passeerde rechts de kerk in de richting van het plein waar paaltjes staan. Wij wisten dat we hem hier zouden kwijtraken.”

Loïc stapt uit, en rent achter Adil aan. Die steekt de Bergensesteenweg over en rijdt weg in de Liverpoolstraat, die na 500 meter uitgeeft op de Nijverheidskaai.

Loïc: “Als hij bij het kanaal komt, doet hij zijn koplampen uit en slaat linksaf.”

Wout maakt intussen met zwaailichten en sirenes een shortcut door de straatjes van Kuregem en bemerkt Adil terug op 100 meter voor hij zelf de Nijverheidskaai bereikt. Adil is nu op 850 meter van z’n ouderlijke huis.

Anderlecht, Fernand Demetskaai 52

Op de beelden van de bewakingscamera van het Veolia-filiaal aan de overkant van het kanaal komt om 21.00 uur een Mercedes Viano langs links aangereden. De camera biedt een breedtezicht van ongeveer 50 meter. De bestelwagen zal er 8 seconden over doen om het beeld weer uit te rijden. Een eigen berekening geeft aan dat de wagen iets meer dan 20 kilometer per uur moet rijden.

Als je ter plaatse gaat, zie je hoe dat komt. De Viano moet tweemaal, kort na elkaar, over een Berlijns kussen. Dat zijn verkeersdrempels met een opening in het midden. Auto’s kunnen moeilijk anders dan in de remmen gaan, fietsers en bromfietsers rijden door het midden.

Acht seconden nadat de Viano uit beeld is, rijdt Adil het binnen. Zijn doortocht op het scherm duurt iets meer dan drie seconden, wat maakt dat hij ongeveer 50 per uur rijdt. Vijf seconden nadat Adil uit beeld is, rijdt de VW Jetta met zwaailichten binnen. Hij is maar tweeënhalve seconde in beeld, wat zou neerkomen op een snelheid van meer dan 70 per uur. Bij deze snelheden zal Wout over enkele seconden Adil inhalen.

Anderlecht, Nijverheidskaai 168

Die avond hebben agenten Maurice en collega François dienst in een niet als politiewagen te herkennen zwarte Opel Corsa. Maurice rijdt, en verklaart later die nacht: “We hadden normale dienst in een ongemarkeerd voertuig en hoorden op de radio dat de BAC een brommer achtervolgde richting de Nijverheidskaai. We reden aan lage snelheid zonder sirenes of zwaailicht.”

Zelf zegt Maurice geen idee te hebben wat er loos was: “Ik weet niet waarom de BAC aan deze achtervolging is begonnen.”

In een later verhoor, op 24 april bij het Comité P, zegt hij: “We dachten na over hoe we veilig een wegversperring konden maken zoals voorgeschreven door onze politieprocedures. Toen zag ik een zwarte Mercedes, een busje, denk ik, op de tegenovergestelde rijstrook. Hij leek aan normale snelheid te rijden. Ik vertraagde tijdens het zoeken naar de brommer.”

Ook François verklaart dat ze van plan waren om een wegversperring te maken: “We dachten dit te doen nadat het busje was gepasseerd. We hadden geen tijd om dit manoeuvre uit te voeren, want toen de bestelwagen op ons afkwam, week de brommer achter de bestelwagen uit en raakte de zijkant van onze dienstwagen.”

François zegt Adil dus wél te hebben gezien, Maurice houdt tegenover het Comité P. vol van niet: “Ik zag geen brommer, ik zag alleen de blauwe lichten in de verte en de Mercedes die de andere kant op kwam. Ik vertraagde. Ik ben er zeker van dat ik ruim onder de 50 per uur zat. Toen ik de Mercedes kruiste en de bromfietser aan zijn inhaalmanoeuvre begon, ging alles heel snel. Ik weet niet meer of ik heb geprobeerd hem te ontwijken. Ik had geen tijd om het ongeluk te vermijden. In feite zag ik gewoon een torso en een gedoofde koplamp.”

De agent verklaart “totaal verrast te zijn” omdat zijn aandacht werd getrokken naar blauwe lichten in de verte en “een mogelijke brommer die mijn richting kon uitkomen”.

Op de Astrid-radio is een andere Maurice te horen. Een seconde na de frontale botsing met Adil zegt hij tegen zijn collega’s (in het Frans): “We probeerden de weg te versperren ter hoogte van de Erasmus-school en hij is erin gevlogen.”

Maurice, twee weken later bij het Comité P. : “Aangezien de brommer achter het busje verborgen was en zonder koplampen reed, kon ik de aanrijding niet vermijden.”

Minder dan 5 seconden na de crash zie je op een camerabeeld de VW Jetta van Wout aankomen. Op de politieradio zegt hij (in het Frans): “We hebben hem onderschept. Hij botste tegen de collega’s en hij ging er doorheen.”

Loïc, nog steeds te voet: “Een paar seconden later hoor ik op de radio dat de jongen onderschept is. Nadien zegt iemand op de radio dat een ziekenwagen ter plaatse nodig is wegens een ongeval.”

De naam van Adil staat gekalkt op de muur aan de buitenkant van de Eramushogeschool. Een camera op diezelfde muur filmde de Corsa net voor die de Mercedes Viano kruiste. Je ziet zijn remlichten tweemaal oplichten. De Corsa draait ook naar links. De weg op de Nijverheidskaai is 5,7 meter breed. Een Opel Corsa is 1,764 meter breed, een Mercedes Viano 2,253 meter.

Er blijft in totaal nog 88 centimeter doorgang over, afhankelijk van hoeveel ruimte de Viano aan de rechterkant innam. Het is niet zonder belang te weten waar de Viano tot stilstand kwam.

Tussen het vorige en dit camerastandpunt ligt minder dan 80 meter. Vanwege de Berlijnse kussens kan Adil moeilijk anders dan in het midden van de weg zijn gaan rijden. De straatverlichting staat aan. Het camerabeeld toont een helder verlichte weg. Binnen de 10 seconden na de crash rijden een derde en een vierde politiewagen, telkens met zwaailichten, het camerabeeld binnen.

Later die avond

Marc Van Lierde wordt die avond door het Brusselse parket aangesteld als verkeersdeskundige. Zijn rapport zal het parket op 26 november in een mededeling doen besluiten dat Adil tussen de 57,6 en 70,4 per uur reed, dat zijn brommer opgefokt was en dat hij zijn valhelm niet op een correcte manier droeg.

Als je het rapport grondiger doorleest, vallen enkele dingen op.

Na onderzoek van de bedrading en de gloeidraad op Adils Yamaha-Stunt besluit de expert: “De verlichting van de bromfiets functioneerde niet.” Het zijn dezelfde lampen waarover agent Loïc rapporteerde dat hij ze gedoofd zag worden.

Terwijl agenten Wout en Loïc zich niet kunnen herinneren of ze hun eigen koplampen al hadden aangezet, schrijft de expert: “Het was nacht.” Volgens de efemeriden ging de zon die avond onder om 20.30 uur en eindigde de sluimering om 21.05 uur. Het ongeval gebeurde enkele seconden na het Veolia-bewakingsbeeld, om 20.55 uur.

Dat Adil meer dan 70 per uur zou (kunnen) hebben gereden, berust op de verklaringen van agenten en de positie van het lichaam van Adil, dat 22 meter achter de Opel werd aangetroffen. Onderzoek naar hoe snel de brommer kon, door ze op rollen te testen, is niet gebeurd. De expert: “Dat was onmogelijk gezien de staat van vernietiging.”

Hoewel hij de agenten vrijpleit in zijn onderzoek, schrijft expert Van Lierde in zijn eindconclusies: “We kunnen een afwijking aan de linkerkant van het voertuig Opel niet uitsluiten op de halve breedte van de rijbaan die was gereserveerd voor de rijrichting. Het voertuig bevond zich tijdens de botsing dicht bij de middenas van de rijbaan.”

Tijdens het verhoor van Maurice bij het Comité P. wordt hem gevraagd of het de bedoeling was om de weg te versperren en of hij Adil uit balans wilde brengen. “Niet noodzakelijk”, antwoordt Maurice. “Het was een mogelijkheid die werd overwogen, maar geen doel op zich. Ik ken de gevolgen van dat soort ongelukken. Ik vermoedde dat het aanrijden van een motor ernstige gevolgen zou hebben.”

Foto’s van net na het ongeval laten zien hoe de Opel het midden van het wegdek overschrijdt. Volgens de metingen van expert Van Lierde gaat het linkerwiel 45 centimeter over het midden van de weg.

Later tijdens het onderzoek

Op elk van de 64 pagina’s van het expertiseverslag vermeldt Van Lierde de drie partijen die bij het ongeval betrokken waren: Adil, Maurice en Youssef, de bestuurder van de Mercedes Viano.

Youssef, bij het Comité P.: “Ik hoorde lawaai, een hevige schok. In een reflex keek ik door de achteruitkijkspiegel. Ik zag de jongen door de lucht vliegen, de brokstukken van zijn brommer vlogen alle richtingen uit. Het ging heel snel. Ik ben gestopt na tien of twintig meter (wat wordt bevestigd door de bewakingsbeelden, SA/DDC). Ik ben uitgestapt om te kijken. Er was schade aan mijn achterbumper en op de zijkant links. Een agent zei dat ik niet mocht bewegen. Ik zei dat ik misschien betrokken was bij een ongeval. Hij zei me te wachten, hij ging zich eerst bekommeren om de jongen. Ik werd na het ongeluk heel snel door een agent verzocht mijn voertuig te verplaatsen en verder weg te parkeren.”

Dat zie je ook op foto’s in het expertiseverslag. De Mercedes is enkele meters verder aan de kant gezet. Op pagina 9 schrijft expert Van Lierde: “Het voertuig Mercedes werd verplaatst, en zijn positie was niet gemarkeerd op het wegdek.”

Dezelfde foto’s laten zien dat de hele Nijverheidskaai die avond wordt afgesloten voor alle verkeer. Er lijkt praktisch ook geen verkeer mogelijk, eens er een blauw tentje over het levenloze lichaam van Adil is geplaatst.

In de beoordeling van hoe dit ongeval kon gebeuren, lijkt de eindpositie van de Mercedes Viano net zo belangrijk als die van de Opel Corsa en de brommer van Adil. Zijn positie op het wegdek laat toe te beoordelen of de Corsa een uitwijkmanoeuvre maakte of niet. Ze laat ook toe te berekenen of het klopt dat Adil op z’n brommer voor de bestuurder van de Corsa onzichtbaar was of niet.

Het is onduidelijk op wiens vraag Youssef zijn wagen moest verplaatsen. Geen van de betrokken agenten zegt zich te kunnen herinneren wie de man dat opdroeg.

Maurice C., bij het Comité P.: “Ik weet dat de Mercedes na het ongeval is verplaatst, maar ik weet niet wie daarom heeft gevraagd.”

Experts reageren verbaasd als we hen de situatie voorleggen.

Volgens Koen Wouters, advocaat gespecialiseerd in verkeersrecht, schrijft artikel 52 van het wegverkeersreglement voor dat na een ongeval met een lichamelijk letsel alle betrokken voertuigen horen te blijven staan waar ze staan: “Als een expert gevorderd is door het parket kan ik mij niet inbeelden dat de politie opdracht geeft om wagens te verplaatsen. Tenzij er direct gevaar is. Het feit dat voertuig A of B minder schade heeft opgelopen is niet echt relevant, wel zijn betrokkenheid bij het ongeval.”

Marc Van Lierde is die avond om 21.39 uur per telefoon opgevorderd door het Brusselse parket. De expert komt uit Grimbergen. Als hij op de Nijverheidskaai aankomt, is de Mercedes al verplaatst.

Advocaat Frederik Lamiroy, ongevallenexpert: “Wat de politie kan doen is markeringen aanbrengen op het wegdek met de positie van de wielen. Die markeringen hebben dan juridische bewijskracht. Maar normaal zal de politie alle bij het ongeval betrokken wagens altijd laten staan, zeker als het parket een deskundige heeft gevorderd.”

Over de vraag of het een letselongeval is, kan weinig twijfel bestaan. Volgens het autopsieverslag overleed Adil aan een bloeding in de hersenen, al legt expert Van Lierde ook hier de verantwoordelijkheid bij Adil: “De valhelm werd incorrect gedragen. Een correct gedragen helm kan niet loskomen. Het niet correct dragen van een helm staat gelijk met het niet dragen van een helm. Deze vaststelling is niet zonder invloed op de dramatische gevolgen van het ongeval.”

Rinus van Oostrom was 28 jaar lang leidinggevend bij de afdeling Verkeersongevallenanalyse van de Nederlandse politie en partner van het Duitse bureau Hammerschlag. Hij is het hier niet mee eens. Volgens hem werd de beschermende werking van de helm teniet gedaan voordat het lichaam de secundaire opslag op het wegdek verwerkte: “De secundaire opslag bij een dergelijke impulsuitwisseling is meestal dodelijk.”

Als hij de afbuiging van de Corsa van 45 centimeter over het midden van het wegdek opmerkt, ziet de Nederlandse expert “een meer duidelijke en ruimere stuurbeweging naar het wegdek bestemd voor het tegemoetkomende verkeer”.

Van Oostrom vindt het opmerkelijk dat in de gedane rapportage de juiste botsplaats ontbreekt: “Het is frappant dat in de voorbotsfase op geen enkele wijze een reactie van de automobilist heeft plaatsgevonden. Men had minimaal kunnen verwachten dat er een krachtige remming zou plaatsvinden.”

Maurice verklaart aan het Comité P dat hij niet remde omdat hij niks zag, ook niet toen Adil ongeveer 5 seconden voor de crash in het midden van de verlichte weg reed vanwege de Berlijnse kussens.

Het Brusselse parket vroeg eind vorig jaar al de buitenvervolgingstelling van de betrokken agenten. Op 20 april buigt de raadkamer zich over de zaak.

* De namen van de agenten zijn gewijzigd.

Dit artikel kwam tot stand na kennisname van de verhoren van de agenten door de zone BruWest en het Comité P, het door het parket gevraagde expertiseverslag en verificatie van de daarin gedane bevindingen door externe experts. De redactie kon ook bewakingsbeelden en foto’s van het ongeval bekijken.