Toeslagenaffaire laat zien: ‘Nederland kent een tweedeling in het recht’

‘De financiële drempels voor rechtsbijstand zijn de afgelopen jaren steeds hoger geworden’, zegt Feiner. ‘Hoewel sociaal advocaten worden gesubsidieerd door de overheid, moet iedere cliënt ook een eigen bijdrage betalen die wordt vastgesteld aan de hand van het inkomen. Op bijstandsniveau is dat 152 euro per zaak. Daar komen nog griffiekosten bij. Bovendien bestaat een bezwaarprocedure tegen de overheid vaak uit verschillende zaken. Veel mensen kunnen dat geld simpelweg niet missen.

‘Daarnaast is de portefeuille rechtsbijstand de afgelopen jaren onder diverse Rutte-kabinetten volledig uitgekleed, omdat het efficiënter en goedkoper moest. Door de bezuinigingen kunnen veel sociaal advocaten nauwelijks hun werk doen. Een aanzienlijk deel geeft er de brui aan omdat het niet genoeg oplevert.

‘Als ik als sociaal advocaat een uithuisplaatsingszaak doe, dan mag ik daar zeven uur voor schrijven. Dat levert me ongeveer 800 euro op en daar moet ik alles voor doen. Dat zijn marginale bedragen.

‘Ter vergelijking: de advocaten die de politie bijstonden in de zaak over de moord op Mitch Henriquez konden 1,3 miljoen declareren. Terwijl dat - hoe heftig die zaak ook was - juridisch gezien geen hogere wiskunde was. Het getuigt van een kruideniersmentaliteit bij het ministerie van Justitie.’

Wat bedoelt u daarmee?

‘Dat de rechtsbijstand in Nederland wordt behandeld als een bedrijf, met de overheid als grootste aandeelhouder. Er wordt alleen maar gekeken naar de kosten, terwijl men blind is voor de maatschappelijke opbrengst van een goede rechtsbijstand.

‘Want die opbrengst is natuurlijk niet terug te zien op de begroting van het ministerie van Justitie, maar op die van de gemeenten en het ministerie van Volksgezondheid en Welzijn. En in het menselijk leed dat bespaard blijft.’

Minister Dekker voor Rechtsbescherming ontkent dat er de afgelopen jaren is bezuinigd op rechtsbijstand.

‘Die man zou een reclamebedrijf moeten beginnen. Het ministerie geeft inderdaad al jaren 400 miljoen uit aan rechtsbijstand. Maar ondertussen zijn de zorgkosten geëxplodeerd en rijzen de kosten bij justitie en politie de pan uit. Iedereen krijgt er geld bij, behalve de rechtsbijstand. Bovendien is dat bedrag de afgelopen jaren nooit gecorrigeerd voor inflatie. Dan ben je dus effectief aan het bezuinigen.

‘Het probleem is dat meneer Dekker niet begrijpt dat de rechtsstaat geen Albert Heijn is. Wij verkopen geen pakjes rechtsbijstand. Wij proberen samen met de rechtspraak en het sociaal-juridisch maatschappelijk werk ervoor te zorgen dat de  mensen vertrouwen hebben in de overheid. Dat ze het idee hebben dat ze beschermd zijn. Maar op dit moment kent Nederland een tweedeling in het recht, tussen degenen die adequate juridische hulp kunnen betalen en degenen die zich dat niet kunnen veroorloven.’

De Raad voor Rechtsbijstand oordeelt in veel gevallen dat burgers die het niet eens zijn met een beslissing van overheidsinstanties de zaak zelf wel af kunnen handelen. Waar komt dat beeld vandaan?

‘Dat komt voort uit het ideaal van de individuele verantwoordelijkheid. Het rare is alleen dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en allerlei andere instituties onderkennen dat er een grote groep mensen is die moeite heeft om mee te komen in de maatschappij. Die mensen zijn niet in staat om zichzelf te beschermen als de overheid een fout heeft gemaakt.’

Dus het moet anders?

‘Het roer moet om en de oogkleppen moeten af. Het ministerie moet investeren in het ideaal van een eerlijke rechtsstaat en gelijke toegang tot het recht.’

En dat betekent?

‘Dat er structureel 135 miljoen euro bij moet op de begroting. Dan stel je de rechtsbijstand echt in staat om de burger oplossingen te bieden en zo hoge maatschappelijke kosten te voorkomen.’

Zoals de maatschappelijke kosten van de toeslagenaffaire?

‘Precies.’

Had dat debacle voorkomen kunnen worden als mensen betere toegang tot rechtsbijstand hadden gekregen?

‘Dan was het probleem in elk geval veel eerder gesignaleerd. Als er destijds een goede toegang tot het recht was geweest, had deze kwestie niet jarenlang door geëtterd omdat het eerder op de politieke agenda had gestaan. Dat had honderden miljoenen en onnoemelijk veel menselijk leed gescheeld.’