Dichter Lieke Marsman is strijdvaardig, ook uit angst voor de dood

Lieke Marsman (1990), de nieuwe Dichter des Vaderlands, ‘heeft haar vinger aan de pols van de tijd’, zegt haar redacteur en goede vriendin Evi Hoste. “Ze zet zich altijd in voor een hoger doel, maar gaat daarin verder dan de lezer een spiegel voorhouden, ze weet mensen ook tot actie aan te zetten.”

Ook nu ze chemokuren krijgt.

Een gesprek met de tot nu toe jongste Dichter des Vaderlands zat er niet in. Ze had al wat afspraken en krijgt chemokuren en anders werd het allemaal een beetje te veel. Dat ze ziek is, weerhield een negenkoppige commissie van poëziekenners er niet van haar als DDV te kiezen. De tijd dat een DDV met een overvolle agenda het hele land doorging, is voorbij, volgens ­bestuurslid Thomas de Veen: “Ze mag er zelf ­invulling aan geven.”

Sterker nog, het zou júíst nu in coronatijden haar kracht kunnen zijn. Hij vervolgt: “Nu ­iedereen bezig is met de angst om ziek te worden, kan Lieke Marsman, die naar eigen zeggen veel voeling heeft met de mensen die kwetsbaar zijn, wellicht woorden van troost bieden.”

Levensbedreigende ziekte

Marsman kreeg in 2018 pijn in haar schouder, klachten die leken op RSI. Ze bezocht verschillende artsen, maar ze werd steeds weggestuurd. De pijn veranderde in hevige, chronische pijn. Uiteindelijk bleek uit een MRI-scan dat er een tumor in haar schouder zat en ze kraakbeen­kanker heeft. De tumor is inmiddels verwijderd, maar nu wordt ze behandeld voor uitzaaiingen.

‘Is het mijn sterfdag?/ Ik maak mij geen zorgen/ Alle gelukkige momenten herhalen zich/ Eerst als tragedie en dan als klucht/ en daarna als elegie’, dicht Marsman in In mijn mand. Het titelgedicht, dat eerst in De Gids werd gepubliceerd, ging viral, omdat het zo aangrijpend, eerlijk en pijnlijk is. In dit gedicht, het startpunt voor de maak van haar vierde bundel, reflecteert Marsman op de waarde die het leven en de dood krijgen in een mensenleven. Hoe leef je met een levensbedreigende ziekte?

De bundel begint met een lang gedicht dat uit meerdere delen bestaat en laat zich lezen als een doorlopend verhaal, waarin Marsman ook meermaals verwijst naar voorgaande gedichten. De angst voor de dood is in meer of mindere mate steeds aanwezig, zoals in het gedicht Spijt, met regels als ‘Waarom ik? Waarom wij? Waarom nu?’ en ‘waarom nooit vlechten gehad?’

“In mijn mand laat zich lezen als een lyrisch gebed. Het is onmogelijk om emotionele afstand tot de gedichten te bewaren,” zegt Hoste. 

Kanker zet alles in een nieuw perspectief. De bundel is ook een aanklacht. ‘Ik herken mij niet in de methodes van de cultuuranalyse/ noch in de uiteenzettingen van critici/ die mijn gedichten doorplozen als boedelbeschrijving’, dicht ze in het openingsgedicht van het deel Dit nieuwe leven. Iedereen heeft een oordeel over je, maar uiteindelijk is het allemaal onzin en draait het alleen om je eigen waarheid, is een conclusie die deze criticus van dienst bescheiden trekt na ­lezing van het gedicht. ‘Kijk om je heen,/ door de hele geschiedenis heen/ dat verdomde verdoemen en minachten van emoties... / Geen wonder dat we zijn aanbeland/ waar we zijn aangestrand’, besluit Marsman.

Twitter

Met opgeheven vuist gaat ze erin. Het is een houding die de mensen die dicht bij haar staan, herkennen en die ze ook op Twitter actief ventileert. Ze kreeg afgelopen jaar veel bijval over een boze tweet over de discussie over het beschermen van het zogenoemde ‘dor hout’ – oftewel de zwakkeren in de samenleving – voor Covid-19 en het gemak waarmee de mensen op tv en in de krant zeggen: ‘Misschien moeten we accepteren dat de dood nu eenmaal bij het leven hoort.’

Marsman: ‘Zulke uitspraken kun je alleen doen als de dood nog helemaal niet bij jouw leven hoort en er niks te accepteren valt (..) als je eigen dood aan de deur staat en ongeduldig je naam door de brievenbus roept, zie dan maar eens open te doen met een onbewogen ‘ach ja, jij hoort nu eenmaal bij het leven’.’

Schrijver en vriendin Hanna Bervoets: “Omdat we de ervaring van het ziek zijn delen, hebben we veel gesproken over hoe onrechtvaardig patiënten soms behandeld worden. Lieke vindt onrecht echt verschrikkelijk. Ze is daar zo boos over, zij is helemaal fired up en probeert hier direct actie op te ondernemen en deelt haar woede op Twitter. Ik ben niet zo actiegericht, maar ze is zo gepassioneerd dat ze mij ook helemaal opzweept.”

Die politieke betrokkenheid komt ook erg naar voren in De volgende scan duurt 5 minuten. Marsman geeft bijvoorbeeld kritiek op het beleid van de VVD.

Ze schrijft: ‘met een infuus in je hand en twintig hechtingen in je rug is het moeilijk te geloven dat de Nederlandse overheid de afgelopen decennia heeft bezuinigd op het ­leven. Op het leven bezuinig je niet. En al helemaal niet als je jaarlijks 1,4 miljard kunt missen.’

Ook Hoste roemt Marsman om haar activistische houding. “Dat maakt haar ook zo geschikt als Dichter des Vaderlands. Ze doet meer dan een probleem aankaarten. Ze probeert mensen echt tot verandering aan te zetten.” Bervoets: “Haar strijdvaardigheid komt ook voort uit die angst voor de dood. Ze is vastbesloten om een oplossing te zoeken onder het mom ‘het is niet over voor het over is’.”

Persoonlijke gedichten

In haar eerste twee dichtbundels was Marsman nog niet zo politiek georiënteerd. Zo dichtte ze in haar debuut De eerste letter (2013) vooral over haar angsten. Ze schreef bijvoorbeeld het geruststellende Wiegeliedje voor wie alles moet: ‘maar ik heb hier een fleecedekentje neergelegd/ en ik leid je er hand in hand naar toe/ en het is hier warm/ en je bent hier veilig/ oh’.

Bervoets: “Die helderheid en dat intieme spreekt me erg aan in dit gedicht. De generatie onder ons kijkt ook erg tegen haar op. Met haar persoonlijke, reflectieve gedichten heeft ze iets opengebroken.”

De Veen: “Ze beschikt, ondanks haar leeftijd, over een grote wijsheid en bedachtzaamheid. Juist op momenten dat er iets speelt, heeft ze er wijze woorden voor. En ze kan goed in opdracht dichten. Dat liet ze al zien met het gedicht ­Spelen, dat ze schreef voor de Pride 2020. Op de video die verspreid werd, liet ze een heel krachtige voordracht zien. Daarmee liet ze ook zien dat je het land helemaal niet in hoeft om een goede ambassadeur voor de poëzie te zijn.”