De premier is gewaarschuwd: hij kan de koning niet uit het oog verliezen

Prins Claus hield zijn zoon ooit deze stelregel voor: ‘Bedenk bij alles wat je doet: kan dit het daglicht verdragen als het naar buiten komt?’ Willem-Alexander nam het advies van zijn vader ter harte, zei hij in een vraaggesprek. ‘Bij elke actie die je onderneemt: als het voor een lolletje is, dan moet je het dubbel hard laten wegen.’

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie}

Zijn moeder Beatrix vertelde tijdens haar koningschap aan schrijfster Hella Haasse dat zij ‘een rood lampje’ in haar achterhoofd had. Het waarschuwde haar. ‘Doe ik niemand pijn, mag ik dit wel zeggen, mag ik dat doen, is dit verantwoord?’ Waarop zij liet volgen: ‘En ja, je maakt dan toch nog zoveel fouten.’

De waarschuwingen van zijn ouders lieten koning Willem-Alexander afgelopen weekeinde in de steek. Hij maakte een fout door met zijn gezin de herfstvakantie in de witte villa in zonnig Griekenland te willen doorbrengen. Het kabinet had in de dagen ervoor juist onnodige reisbewegingen ontraden. En al vloog het staatshoofd naar een land met code geel, volgens de website van Buitenlandse Zaken zijn ook daaraan ‘risico’s’ verbonden.

De Tweede Kamer richt haar pijlen nu enthousiast op premier Rutte – die is immers altijd politiek verantwoordelijk, maar voor het eerst in jaren rakelt deze affaire ook de vraag weer op naar het verantwoordelijkheidsgevoel van de koning zelf. Opmerkelijk is dat hij en zijn vaste entourage kennelijk geen argwaan hebben gekoesterd. 

Dat de vakantie niet geheim zou blijven, konden zij genoegzaam aannemen. Aan het hof is bekend dat vliegtuigspotters de bewegingen van het regeringsvliegtuig volgen. Misschien zijn waarschuwingen getrotseerd, maar dit is hoe dan ook een signaal dat oude spoken zomaar weer kunnen opdoemen.

Hossende losbol

In de eerste zeven jaar van zijn koningschap liet Willem-Alexander zien dat hij het ambt innerlijk heeft aanvaard en succesvol kan uitoefenen. Daaraan werd in zijn jonge jaren als ‘prins pils’ nogal eens getwijfeld. Het imago van een hossende losbol die de zaken niet zo serieus nam, kleefde hem aan. Zelfs zijn grootmoeder Juliana uitte volgens oud-premier Lubbers twijfels over de geschiktheid van haar kleinzoon.

Maar zijn verloving en huwelijk met Máxima Zorreguieta, in combinatie met een gedegen voorbereiding op het koningschap door vele hulptroepen, maakten dat hij in 2013 klaar was voor de inhuldiging. De soap rond de vakantievilla in Mozambique, de onhandige verwijzing naar een brief van oud-dictator Videla ter verdediging van zijn schoonvader (‘een beetje dom’, zei Máxima) – ze waren niet vergeten maar wel vergeven.

In zijn hofhouding creëerde de nieuwe koning een nieuwe functie, die van ‘persoonlijk adviseur’. Drie heeft hij er, en zij fungeren als ‘ogen en oren in de samenleving’. Zij doen met raad en daad mee aan het programma van het koningspaar. Willem-Alexander ambieert geen politiek koningschap, maar wil het land vertegenwoordigen, een verbindende schakel zijn tussen heterogene burgers en maatschappelijke initiatieven aanmoedigen. Goed voor hem, gunstig voor Nederland, gevaarloos voor premier Rutte.

Het heeft geleid tot een reeks van even uiteenlopende als memorabele momenten, van het verrassingsbezoek aan de Haagse markt, de empathie met de nabestaanden van de MH17-ramp, tot de indrukwekkende rede op 4 mei eerder dit jaar tijdens de Dodenherdenking op een lege Dam. Ook de Koningsdag-nieuwe-stijl viel na enige gewenning in goede aarde bij het volk.

Zonnebaden in Griekenland

Maar kom niet aan het privéleven. Het is heilig voor de Oranjes. Daarin is Willem-Alexander minstens even streng en koppig als zijn ouders. Sinds de geboorte van de drie prinsessen zijn de schoolvakanties in de koninklijke agenda afgeblokt. Het gezin gaat naar de schoonfamilie in Argentinië, skiën in Lech of zonnebaden in Griekenland. Hier komt het in de eerste plaats aan op de eigen inschatting van de koning.

Het is een wake-upcall voor Rutte dat hij in deze ingewikkelde periode toch niet blind kan vertrouwen op de koninklijke antenne. Die constatering valt samen met een hernieuwde sensitiviteit voor de privileges van de Oranjes. Terwijl grote delen van de bevolking zwaar worden getroffen door de consequenties van corona, krijgt de koning loonsverhoging. En zijn oudste dochter straks een riante uitkering.

In het debat eerder deze maand stapte Rutte, zijn losse stijl getrouw, vlotjes heen over de emoties die dit alles oproept. Maar het zal hem inmiddels duidelijk zijn dat hij er, hoe druk hij het ook heeft,  de komende tijd maar beter bovenop kan zitten.