Na een gespannen jaar keren de Bolivianen terug naar de MAS van Morales
Zijn achterban had het liefst Evo Morales zelf weer terug, maar die deed niet mee. Hij was het land uitgevlucht. Zondag stemden de Boliviaanse kiezers wel massaal op Morales’ partij, en kozen zij zijn opvolger tot president. Die mag nu de rommel opruimen van een jaar van chaos.
‘Als niet Evo, wie dan?’ De tekst staat in sierlijke letters op de muur van een overdekt sportveld in de plaats Chimoré, centrum van El Trópico, het rurale hart van Evo Morales’ Beweging naar Socialisme (MAS). Zondag gaven Bolivianen in verrassend vreedzame verkiezingen het antwoord: Morales’ opvolger Luis Arce (57) mag het land leiden.
Met ingehouden adem ging Bolivia de verkiezingen in, vrezend dat de uitslag de opgelaaide polarisatie zou bevestigen en dat het land opnieuw zou vervallen in rellen. Om middernacht kwam het verlossende nieuws: de eerste prognose toonde met 52 procent een afgetekende overwinning voor de socialisten. Hoewel de officiële uitslag nog enkele dagen op zich laat wachten, stuurde interim-president Jeanine Añez meteen een tweet uit met felicitaties.
Ballingschap
In MAS-bastion El Trópico vulden de donkere straten zich met toeterende motoren en knallend vuurwerk. Want hun Movimiento Al Socialismo keert na elf maanden ballingschap terug in het presidentieel paleis. Op 10 november vorig jaar verliet president Morales, na weken van protesten tegen zijn derde herverkiezing en onder druk van het leger, het land. Een rechtse interim-regering trad aan en sloeg meteen met geweld de protesten van MAS-aanhangers neer. Een gespannen jaar volgde waarin nieuwe verkiezingen telkens opnieuw werden uitgesteld.
Op maandagochtend is het rumoer van de nacht in de tropische heuvels goeddeels verstomd. De nieuwe week in Chimoré begint zoals alle andere. Met de stoïcijnsheid die de cocaboeren in de regio eigen is, bouwen inwoners hun marktkramen op en openen hun winkels. Een toeterende pickup met drie euforische MAS-aanhangers in de laadbak verstoort kortstondig de alledaagsheid.
‘Het feest volgt nog wel als de officiële uitslag er is’, zegt een bananenhandelaar. Juich niet te vroeg, dat was de les van oktober vorig jaar. Toen wees de eerste prognose op een tweede ronde en gaf de uiteindelijke uitslag toch nipt de winst aan Morales. Vermoedens van fraude deden de rechtse oppositie de straat opgaan. Even afwachten dus. In de loop van de maandag accepteert centrum-kandidaat Carlos Mesa (ruim 31 procent volgens de exitpoll) zijn verlies, de conservatief-rechtse Luis Fernando Camacho (ruim 14 procent) heeft op dat moment de winst van Arce nog niet erkend.
Opluchting
Maar onder de uitgestreken gezichten in Bolivia’s coca-regio heerst de opluchting. De rechtse interim-regering van Añez toonde hoe het land zonder de MAS eruit kon zien. De 24-jarige Marisol Coca Calderon laat haar emoties wel de vrije loop. ‘Ik huil van pijn en geluk’, zegt de MAS-activist. ‘De strijd is niet voor niets geweest. De dood van onze vrienden is niet voor niets geweest.’
Op 15 november vorig jaar liep Calderon mee in een mars vanuit de dorpen van El Trópico naar de stad Cochabamba. Enkele duizenden mensen marcheerden uit woede over Morales’ gedwongen vertrek en omdat hun wiphala, de inheemse regenboogvlag, door feestende landgenoten in brand was gestoken. In een confrontatie die doet denken aan het Amerikaanse Selma blokkeerden leger en politie een brug, vuurden traangas af en schoten met scherp. Elf jongens en mannen kwamen om. Achteraf beweerde Añez’ extreemrechtse minister van Binnenlandse Zaken dat de MAS-aanhangers op elkaar hadden geschoten.
Ook in de politieke hoofdstad La Paz, hoog in de Andes, botsten inheemse en linkse activisten in november op de ordediensten van de interim-president, die van haar een vrijbrief hadden gekregen om geweld te gebruiken. Dergelijke repressie en geweld kwamen in de voorgaande veertien jaar onder Morales niet voor. De gretigheid waarmee Añez en haar kabinet – zonder één inheemse minister – zich op de macht stortten, verklaart deels de uitslag van zondag. Dan toch liever weer de MAS, zeiden de meeste Bolivianen, ondanks alle fouten die Morales maakte de afgelopen jaren.
Voetstuk
Onder de cocaboeren in de provincie Cochabamba is de inheemse president nooit van zijn voetstuk gevallen. Ook in zijn afwezigheid is ‘Evo’ in El Trópico overal aanwezig. Morales werd geboren op 3700 meter hoogte in Andes-stad Oruro, maar werd groot tussen de ‘cocaleros’ in de broeierige heuvels. Hij verenigde als vakbondsman de koppige boerenfederaties en later als presidentskandidaat de, veelal inheemse, Boliviaanse onderklasse.
Politicus Morales zorgde goed voor zijn Trópico. In Chimoré staat zijn beeltenis op grote billboards: hier bouwde uw president een brug, een weg, een markthal. Die markthal werd overigens geïnaugureerd door Añez, het plakkaat met haar naam is inmiddels van de muur gesloopt. Het boerenstadje heeft een eigen vliegveld en huisvest Bolivia’s eerste inheemse universiteit.
Maar de emancipatie van de onderklasse deed uiteindelijk ook kiezers van Morales afdrijven, zegt de 30-jarige Andrónico Rodríguez, vakbondsleider en jonge MAS-belofte in El Trópico. ‘Veel jongeren zeiden: ik heb gestudeerd, ik werk voor mijn geld. Wat biedt de MAS me? De kinderen van de eerste kiezers uit 2009 zijn nu middenklasse. Zij misten jonge vertegenwoordiging.’ Zijn partij vergat te vernieuwen, zegt hij.
Afkeer en teleurstelling
Morales probeerde zijn macht tot voorbij zijn houdbaarheidsdatum te rekken. Een referendum in 2016 over zijn toekomstambities stuitte op een nee, toch stond hij in 2019 weer op het stembiljet. Onder de rechtse oppositie groeide in de afgelopen jaren de afkeer van Morales, onder de linkse middenklasse de teleurstelling.
Bijna de helft van het land hunkerde naar verandering en stemde vooral tégen de MAS. Toch keerden ook kiezers terug bij de socialisten. De ietwat saaie Luis ‘Lucho’ Arce, minister van financiën en economische zaken onder Morales, kreeg volgens de prognose zo’n 5 procentpunt meer stemmen dan de ex-president in de omstreden verkiezingen van oktober vorig jaar.
Zondagnacht ontbrak elk spoor van revanchisme in de speech van Arce. Hij beloofde een ‘regering van eenheid’ te vormen ‘voor alle Bolivianen’. In de korte toespraak noemde hij niet één keer de naam Evo. De nieuwe president wacht de immense opgave om niet alleen de eigen achterban te bedienen, maar ook de Bolivianen in het midden en op rechts de hand te reiken. Hij moet dat doen in de schaduw van de oude leider die in een nog ongewisse rol zal terugkeren uit Argentinië, dat maakt de klus er niet makkelijker op.