Werkloosheid: werken Europese sociale vangnetten beter dan het Amerikaanse model?

De coronacrisis heeft heel wat schokkende economische cijfers opgeleverd: records aan bbp-krimp, ongekende begrotingstekorten. Er zijn ook cijfers die de krantenkoppen niet halen, maar die wel opmerkelijk zijn.

Neem de werkloosheidscijfers in Europa, vergeleken met die van de Verenigde Staten. In maart schoot de werkloosheid in de VS plots over die in de eurozone heen – en zit daar nog steeds. Dat is sinds de start van de euro in 1999 nog nooit voorgekomen. De VS, qua inwonertal (330 miljoen), ongeveer even groot als de eurozone, kwamen sterker uit de vorige crisis en creëerden meer banen.

Door ‘corona’ lijkt dit beeld te zijn omgeslagen. Zat in februari nog 3,5 procent van de Amerikaanse bevolking zonder werk, in april was dat maar liefst 14,3 procent. Inmiddels is de werkloosheid in de VS wel weer flink teruggelopen, naar 8,4 procent in augustus. Hoewel de coronacrisis zeker niet minder hard toesloeg in de eurozone, is de werkloosheid hier veel minder gestegen, van 7,3 procent in februari naar 7,9 procent in juli. De verschillen bínnen de eurozone zijn enorm – een land als Spanje zit op 16 procent – maar overal in Europa is de tendens hetzelfde: de werkloosheid kruipt slechts langzaam omhoog.

Je zou de werkloosheidscijfers kunnen zien als test voor de sociaal-economische modellen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan: wie slaagt er het beste in massawerkloosheid door Covid-19 te voorkomen? Europa, met zijn publieke sociale vangnetten? Of de VS, met zijn dynamische marktkapitalisme? Tegelijkertijd zeggen de werkloosheidscijfers veel, maar niet alles.

Dat er zoiets als een ‘Europees sociaal model’ bestaat, is sinds deze crisis duidelijker dan ooit. Alle Europese landen, Brexit Britain incluis, schoten in het voorjaar in dezelfde reflex. Om massaal banenverlies tijdens de pandemie te voorkomen, besloten ze werkgevers te subsidiëren om lonen door te betalen. Het model is gebaseerd op het Duitse systeem van Kurzarbeit (werktijdverkorting) dat in de vorige crisis veel banen redde in de industrie. Elk Europees land kent zijn variant van wat in Nederland de NOW is. Zónder deze grootscheepse overheidsinterventie zou de werkloosheid in de eurozone inmiddels op zo’n 10 procent liggen, schat ING .

In de VS, met zijn soepele ontslagregels, ging het anders. Daar vielen direct veel ontslagen in april, toen de lockdowns het economische verkeer in verschillende staten stillegden. Maar de miljoenen Amerikanen die in de werkloosheidsstatistieken terecht kwamen, stonden niet allemaal op straat. Velen waren tijdelijk met verlof gestuurd. Intussen golden ze, volgens de Amerikaanse regels, als werkloos. Inmiddels zijn grote groepen weer aan het werk – vandaar de snelle recente daling van de werkloosheid in de VS.

Het Amerikaanse sociale model bleek niet harteloos: coronawerklozen maakten tot augustus aanspraak op 600 dollar per week extra van de federale overheid, bovenop de vaak karige reguliere uitkering die per staat verschilt. De meeste mensen die die extra steun kregen, verdienden tijdelijk méér dan in hun baan, zo bleek uit academisch onderzoek . Inmiddels krijgen werklozen alleen nog 300 dollar extra per week.

Definitie van werkloosheid

Terwijl de officiële werkloosheidspercentages in de VS en de eurozone elkaar weer naderen, is de vraag wat er wél en níet onder valt. In beide gevallen gaat het om de internationaal overeengekomen definitie van werkloosheid, waarbij iemand pas ‘werkloos’ is als hij of zij beschikbaar is én actief zoekt naar een baan. Tel je mensen mee die zich – om wat voor reden dan ook – van de arbeidsmarkt hebben teruggetrokken, dan is het beeld in zowel de VS als in de eurozone slechter, maar vooral in de VS. De Amerikaanse werkloosheid zou volgens de breedste definitie nu uitkomen op ruim 14 procent, na een piek van ruim 22 procent in april. Voor de eurozone zijn nog niet alle statistieken beschikbaar, zegt Aline Schuiling, econoom bij ABN Amro. Maar op basis van landendata die er al wel zijn, schat ze in dat de werkloosheid in de eurozone volgens breedste definitie op 10,5 procent uitkomt.

Ook volgens die definitie lijkt de eurozone het dus beter te doen. Maar hoelang nog? Schuiling spreekt van „verborgen werkloosheid” in Europa. Banen die nu nog niet zijn verdwenen omdat ze „kunstmatig”  in stand worden gehouden, kunnen alsnog gaan verdwijnen zodra de loonsubsidies aflopen. Wanneer de subsidies verdwijnen, is per land verschillend. Duitsland verlengt de subsidies tot eind 2021, in Nederland wordt de NOW stapsgewijs versoberd tot medio 2021. Voor Nederland had het Centraal Planbureau in de Miljoenennota een weinig geruststellende boodschap: de „klap” op de arbeidsmarkt „moet grotendeels nog komen”. Naar schatting van het CPB vallen nog altijd een miljoen mensen onder de NOW-regeling. De werkloosheid in Nederland, onder de 3 procent in februari en nu 4,6 procent, komt in 2021 uit op 6 procent, zo verwacht het CPB.

Nieuwe banen

Blijft het beeld in Europa verslechteren, en komt er alsnog een grote ontslaggolf, dan kan het zomaar zijn dat niet Europa, maar de VS uiteindelijk uit de coronacrisis komen met een sterkere arbeidsmarkt. Daarbij speelt ook mee dat het Amerikaanse kapitalisme een goede staat van dienst heeft in het creëren van nieuwe banen na een recessie. Volgens sommige economen staan de Europese loonsubsidies veranderingen in de economie – en dus de creatie van nieuw werk – alleen maar in de weg. Welk sociaal model werkte het beste tijdens de grote pandemie, het Europese of het Amerikaanse? Voor een eindoordeel is het nog te vroeg.