De fans van Depeche Mode en het geheim van de zwerm

Vreemde diersoort is het wel hoor. Eén die met duizenden soortgenoten samenkomt rond een verhoging waarop een paar uitgesproken, bijzonder geklede individuen luide klanken maken, die de groep vervolgens uit volle borst nabootst.

Misschien komt het door corona dat de concertbeelden in de documentaire Depeche Mode: Spirits in the Forest (2019) van Anton Corbijn er zo onwerkelijk uitzien. Een popconcert met duizenden uitzinnige toeschouwers, dat lijkt iets van een andere wereld – zelfs al is het op een buitenpodium, zoals hier de wonderschone Waldbühne in Berlijn.

Spirits in the Forest, woensdagavond uitgezonden op NPO3 door de NTR, is geen gewone concertregistratie. De film volgt wereldwijd zes fans, onder andere in Colombia, Mongolië, Roemenië en Frankrijk. Ze vertellen uitgebreid over de rol die Depeche Mode speelt in hun leven.

Pars pro toto

Die interviews in hun woonplaatsen zijn door Corbijn oogverblindend mooi in beeld gebracht, en de verhalen zijn zonder uitzondering ontroerend. Een vrouw uit Frankrijk vertelt hoe ze na een coma alles vergeten was – haar eigen moeder niet meer herkende – maar dat ze nog wel de muziek van Depeche Mode herkende. Een vrouw uit Los Angeles vertelt hoe de muziek haar door een slopende chemotherapie hielp. Een gescheiden vader uit Colombia ziet zijn jonge kinderen voornamelijk nog dankzij de optredens van de aandoenlijke Depeche Mode-coverband die hij samen met hen vormt.

Al deze individuele levens komen uiteindelijk samen bij het concert in Berlijn (de laatste show van een recente tour). De zes uitbundige fans komen centraal in beeld – dat geeft de film een hoop energie en maakt de passie van de fans bijzonder aanstekelijk, omdat je begrijpt waarin die wortelt.

Het is een gedachte die je soms kan bekruipen wanneer je je in een grote mensenmassa begeeft: zoveel mensen, die kunnen toch niet allemaal een even rijk gevoelsleven hebben als ikzelf? Met evenveel angst, hoop en twijfel? Vanaf een bepaalde kritieke massa worden zoveel individuele levens bij elkaar moeilijk voorstelbaar. Spirits in the Forest maakt juist dat tastbaar. Via de zes fanverhalen, als pars pro toto, ga je begrijpen wat de muziek van Depeche Mode voor al die duizenden moet betekenen. Je gaat beter kijken naar de massa.

Sprinkhaan op loopband

Individu en massa, daarover gaat het ook in de Kennis van nu Special: Geheim van de zwerm (NTR, NPO2). Daarin volgen we een groep onafhankelijk van elkaar werkende wetenschappers die onderzoek doen naar hoe grote groepen vogels, vissen, schapen en sprinkhanen zich bewegen. In grote zwermen van honderden of soms duizenden dieren lijken zij zich als één lichaam te bewegen. Hoe doen ze dat? Is er een soort collectieve intelligentie?

Om dat te onderzoeken krijgen spreeuwen een rugzakje met sensoren om en loopt een sprinkhaan over een loopband in een speciaal voor hem ontworpen virtualrealityinstallatie. Nederlandse wetenschappers laten een groep ganzen telkens opnieuw opschrikken door een roofvogel van piepschuim. Computerwetenschappers in Boedapest slagen erin een groep van zestig drones onafhankelijk van elkaar te laten zwermen, een wereldrecord.

De kunstenaars van Studio Drift doen dat met meer drones tegelijk, maar die vliegen niet autonoom maar volgen een vooraf geprogrammeerde route. Bioloog Charlotte Hemelrijk weet verhelderend de regels uit te leggen waaraan spreeuwen zich houden, waardoor de zwermen ontstaan.

De bedoeling is dat die kennis van de zwerm uiteindelijk leidt tot praktische toepassingen voor de mens, bijvoorbeeld in besluitvormingsprocessen. Misschien moeten ze ook maar eens naar een show van Depeche Mode gaan kijken.