10 jaar na het WK voetbal in Zuid-Afrika: hoe Nederland bijna wereldkampioen werd, maar weinig erkenning kreeg

Wesley Sneijder was verliefd en strooide met passes uit een roze hemel. Vertrokken richting walhalla was Arjen Robben in de 62ste minuut, hij glipte tussen Capdevila en Puyol door. Vijf seconden - van zijn sprint, de dribbel, het schot en de redding van Spaanse doelman Casillas, tot en met het naast het doel rollen van de bal - zag Oranje de wereldtitel naderen.

Nu durven voetbalkenners dat rustig te beweren: als Robben die goal had gemaakt, was Nederland wereldkampioen geworden. Eindelijk. Sergio Ramos zat na afloop een tijdje in de kleedkamer bij Nederland en gaf toe dat de Spanjaarden toenemend bang waren geweest. Hun raffinement was geneutraliseerd door de stugheid van de vechtmachine.

Hard gespeeld

Maar Robben scoorde dus niet en Andrès Iniesta wel, in de 116de minuut, en iedereen beoordeelde de 1-0-nederlaag als terecht. Hard gespeeld door Oranje en te weinig laten zien over een heel toernooi, was de conclusie. Resultaatvoetbal, haast beloond met de grootste strik.

Die finale van 11 juli in Soccer City, Johannesburg, is tien jaar oud. Vier verloren finales telt het palmares van het kleine, grote voetballand Nederland, waarvan eentje bij de vrouwen. Dé finale blijft de eerste, die van 1974 tegen West-Duitsland, met dat iconische, steeds groter gewaande totaalvoetbal (2-1). Dat is het toernooi van de pure romantiek en de Cruijff-turn, van ergens in India in de taxi stappen en van de chauffeur horen dat hij heeft genoten van Cruijff en Neeskens, terwijl hij in zijn dorp met honderd man voor de zwart-wit tv zat, met een wiebelige antenne.

In 1978 in Argentinië viel niet te winnen met de junta als twaalfde man bij de tegenstander, ondanks Rensenbrinks balletje tegen de paal in de slotminuut van de reguliere speeltijd (3-1 na verlenging). De vrouwen, vorig jaar, hoefden niet eens geweldig te voetballen om waardering te krijgen (2-0 in de finale tegen Amerika). Zij staan aan het begin van hun tijdlijn, ze hebben weinig referentiekader. Ze leerden de mannen iets over saamhorigheid.

Goede werklui

Blijft over de finale van 2010. Hoewel nog relatief jong, toch al een beetje in de de vergetelheid. Het was de eindstrijd van mannen met een missie, met focus als toverwoord. Goede werklui plus een viertal paradepaardjes. Een centrum met John Heitinga en Joris Mathijsen hield bijna de hele wereld tegen, dat was al bijzonder genoeg. En toen Mathijsen vlak voor de aftrap van de kwartfinale tegen Brazilië geblesseerd raakte, schakelde routinier André Ooijer doodleuk spits Fabiano uit.

Maar de wereld wil nu eenmaal een swingend Nederland zien, dansend over het veld, met een ritmisch bewegende vlek oranje op de helft van de tegenstander. Gedreven door lef. Adel verplicht. In plaats daarvan was daar wat saaie onbuigzaamheid. Middenvelder Mark van Bommel zei steeds: ‘Voor romantiek ga je maar met je vrouw naar de bioscoop.’ Hij beweerde dat de Nederlandse voetbalcultuur verleden tijd was. Voetballers zwierven uit over Europa en namen stukjes Italië of Duitsland mee naar huis, waar ze al die partjes in de mixer gooiden voor een speelplan van moderniteit.

Chagrijnig

Maar goed: Sneijder was dus verliefd op Yolanthe en voetbalde geweldig. Robben was al blij dat zijn hamstring het hield. Van Persie was niet op zijn best door een gescheurde knieband, eerder dat seizoen. Toch bereikte dat elftal de finale. Hallo. Een diepe buiging was op zijn plaats geweest. Maar bondscoach Bert van Marwijk kreeg voor de finale in een barstensvolle perszaal vooral vragen over 1974 en zo. Nee, het is geen 1974 meer, antwoordde hij wat chagrijnig. Hij had geen Cruijff en ook geen Van Hanegem. Hij vergrendelde de toegang tot het doel met extra cipiers.

Hij kreeg relatief weinig lof toegezwaaid voor zijn wereldprestatie. Na de finale ging het vooral over Nigel de Jong, wiens ongelukkige, onbesuisde trap op het borstbeen van Xabi Alonso het oog van de wereld schokte.

Later ging het malen in de hoofden van Van Marwijk en Robben, en zelfs bij zondagskind Rafael van der Vaart. Ze hadden kunnen winnen. Als Robben… Dan was de rondvaart door Amsterdam geen wat geforceerde bedoening geweest voor een nummer twee. Van Marwijk bleef bij Oranje en zag het volgende toernooi, het EK, vreselijk mislukken. De topclubs waren niet voor hem gekomen na 2010. Zo reageerde Van Marwijk bitter, vier jaar later op Ipanema, in Rio de Janeiro, toen de NOS hem had ingehuurd als analist, om de opmars van Louis van Gaal in Brazilië te evalueren.

Alles anders

Was dat spel onder Van Gaal, derde uiteindelijk, dan zo geweldig en opwindend? Nee, meestal niet. Toch was alles anders. Oranje was nu een soort sprookjeselftal. Er gebeurden de gekste dingen: 5-1 tegen Spanje, de omkering tegen Mexico in de slotminuten, de geweldige dribbels van Robben, de penaltythriller met Tim Krul tegen Costa Rica. De internationale pers at uit de hand van Van Gaal.

Als Van Marwijk in 2010 in de kwartfinales was uitgeschakeld door Brazilië, had nooit iemand nog met één woord gesproken over dat Nederlands elftal. Dat de tweede helft, toen de schade wonderlijk beperkt was gebleven tot 1-0 achter, zo’n onwaarschijnlijke omkering te zien gaf, was gewoon niet te bevatten. Nederland won met 2-1, maar het had 4-1 kunnen zijn. De Braziliaanse bondscoach Dunga trapte de dug-out in elkaar van woede. Grote delen van de halve finale met Uruguay waren ook prachtig (3-2) al bleef Oranje een momententeam.

Een zege op Spanje was de perfecte ontknoping geweest van een meesterplan. Dan was Van Marwijk de enige Nederlandse coach geweest met goud op een WK, dan was de kritiek opgegaan in een eeuwige polonaise. Maar er kwam dus geen zege op Spanje, op 11 juli 2010.