Umicore Hoboken wil gezinnen vergoeden om te vertrekken: ‘Mij krijgen ze hier niet weg’

“Eigenlijk moeten gezinnen met jonge kinderen afgeraden worden om hier te wonen.” Luc Gellens, CEO van Umicore, zag de bui maandag al hangen in deze krant. De laatste testresultaten van de kinderen uit de woonbuurt rond de bedrijfssite waren dramatisch. Liefst de helft van de kinderen bleek te veel lood in het bloed te hebben door de uitstoot van de fabriek. Dergelijke hoge loodconcentraties kunnen leiden tot aantasting van het zenuwstelsel, en worden door studies in verband gebracht met gedragsproblemen en lagere IQ-scores.

Het bedrijf beseft dat er iets moet gebeuren. Umicore legt daarom zelf het idee op tafel om mensen financieel te vergoeden als ze uit de buurt weg willen. “We hebben het principe aangekondigd, de volgende stap is om in overleg te gaan met de overheid”, zegt woordvoerster Marjolein Scheers. In de eerste plaats wordt gedacht aan gezinnen met kinderen. Maar uiteindelijk moet er een structurele oplossing komen, die er volgens CEO Gellens in bestaat de hele omgeving rond de fabriek om te turnen tot een groene bufferzone. Dat betekent dat talloze mensen hun huizen zullen moeten verlaten en elders gaan wonen.

Ook binnen het Antwerpse stadsbestuur er is animo voor die oplossing, al wordt benadrukt dat het dan wel over de lange termijn gaat. “We moeten op zoek naar een definitief antwoord dat niet technologisch van aard is,” zegt Michael Lescroaert, woordvoerder van schepen Fons Duchateau (N-VA). “Jarenlang is de modernste technologie zeer ernstig toegepast om de uitstoot van zware metalen te beperken, maar dat bleek niet voldoende. Wat de directeur zegt, lijkt me dan een goed alternatief.”

Maar lang niet iedereen denkt er zo over. Vooral PVDA, dat electoraal een stevige voet aan de grond heeft in het voormalige rode bastion Hoboken, verzet zich hardop tegen een scenario waarbij de buurtbewoners al dan niet vrijwillig tot vertrekken worden aangespoord. “Umicore gebruikt de nieuwe testresultaten om de voet tussen de deur te krijgen en de wijk langzaam dood te knijpen. Dat is een strategie die wij niet delen,” zegt PVDA-gemeenteraadslid en arts Mie Branders.

Branders wijst erop dat de decennialange inspanningen van het bedrijf om de uitstoot te beperken wel degelijk hun vruchten afwierpen. De vorige staalnames in december toonden nog historisch positieve resultaten, klinkt het. Dat de loodwaarden nu eenmalig heel slecht zijn, wil daarom niet zeggen dat de aanpak niet gewerkt heeft.

“Zowel het bedrijf als de gezondheidsautoriteiten vermoeden dat de hoge loodconcentraties in het bloed van de kinderen het gevolg zijn van voornamelijk twee factoren. Door stormweer bleef het stof in de lucht hangen – en door de lockdown kwamen de kinderen wekenlang amper uit de wijk, en werden ze vaker blootgesteld aan het lood. Als dat effectief de oorzaken zijn, dan valt dat dus op te lossen”, aldus Branders.

In 2001 was Branders al betrokken bij het succesvolle protest tegen een plan van Umicore om een groene buffer aan te leggen in de zogenaamde Zone 1, grofweg gelegen tussen de Curiestraat en de Achturendagstraat. Volgens het gemeenteraadslid wonen daar 183 gezinnen, naar schatting zo’n 500 mensen. “Die zone vormt een derde van de wijk. Gooi dat deel plat, en je wurgt de hele wijk – met zijn gezellige inhammetjes en stukjes groen – dood.”

Maar is het wel houdbaar om gezinnen met kinderen zo dicht bij een vervuilende fabriek te laten wonen? Mocht de site daar vandaag neergepoot worden, zou er altijd een bufferzone voorzien worden, precies vanwege de risico’s voor omwonenden. Maar volgens Branders biedt de huidige situatie net de garantie dat de uitstoot gecontroleerd wordt, en dat Umicore blijvend inspanningen levert om die uitstoot te verlagen. “Umicore heeft er de kennis, de technologie en het geld voor. En propere uitstoot is trouwens ook goed nieuws voor de mensen die in de fabriek zelf werken.”

Het is daarnaast ook zeer onzeker of de buurtbewoners zelf wel weg willen. Vooral de ouderen uit de wijk, die beduidend minder lood opnemen dan kinderen, staan daar niet voor te springen. “Bij mij moeten ze niet afkomen met zo’n vergoeding. Ik woon hier al 50 jaar, ik blijf hier tot ik sterf,” zegt een man uit de Achturendagstraat.

Een bejaarde buur die om de hoek woont, denkt er precies hetzelfde over. “Ik ben 76 jaar, waarom zou ik nog verhuizen? De enige manier waarop ik vertrek, is tussen zes planken. Er zijn hier al veel mensen vertrokken, maar ik hou voet bij stuk.” Zijn naam wil hij liever niet in de krant. “Ik heb zo al de reputatie een grote mond te hebben. Ik ben er ooit nog voor buiten gevlogen bij Umicore.”

Bij nogal wat mensen leeft het gevoel dat gezinnen met kinderen weten waaraan ze beginnen als ze naar de buurt verhuizen. Maar dat klopt niet helemaal: vaak worden kopers te laat of slecht geïnformeerd. “Vaak gaat het trouwens om noodkopers, mensen die weinig budget hebben en noodgedwongen een van de goedkope huizen vlakbij de fabriek kopen”, zegt een bron in het stadsbestuur. “Er is nu een momentum om de situatie aan te pakken, en er zijn mogelijkheden. Met de Oosterweel-werken komt er ruimte vrij – misschien kan daar een nieuwe wijk uit de grond gestampt worden.”