Deel kerken gaat weer voorzichtig open: zangverbod en hosties uitdelen met een pincet

Niet zingen. Liever ook niet dopen. Of anders met behulp van een lange stok met een Sint Jacobsschelp eraan waarmee je het water over de dopeling giet. En ter communie gaan met een pastoor die vanachter een spatscherm de hostie aangeeft met een pincet.

Met de massale corona-uitbraak na een kerkdienst in Duitsland vers in het geheugen, denken Nederlandse kerken heel ver out of the box om vanaf 1 juni weer veilig samen te kunnen komen. Eerst met maximaal dertig mensen en na 1 juli weer met honderd man tegelijk.

Begin mei raakten in Frankfurt nog honderd kerkgangers besmet tijdens een dienst. Dat gebeurde ondanks de aparte in- en uitgang, de 1,5 meter afstand en de pompjes met handgel die overal stonden. We hadden wel samen gezongen, bekende de Evangeliums-Christen-Baptisten-Gemeinde later.

Trial-and-error

“Een trial-and-error wordt het,” zegt Freek van Genugten, woordvoerder van het bisdom Den Bosch. Uiteraard niet met de gezondheid van de parochianen als inzet. 

“Ik bedoel dat het twee, drie weken zal duren voordat parochies hun weg hierin een beetje gevonden hebben. Schuiven met looproutes, de placering. Er komt zo veel op ze af en het is spannend.”

Als houvast heeft de Nederlandse Bisschoppenconferentie aparte protocollen gemaakt voor gelovigen, bedienaren en de kerkgebouwen. Met gezond verstand en de nodige 1,5 meterfoefjes blijk je de liturgie nog goed overeind te kunnen houden.

Kruisteken

Maar het drievoudig kruisteken gebeurt voorlopig zónder het lichaam aan te raken, er wordt geen gewijd water over gelovigen gesprenkeld, de hostieschaal blijft zo lang mogelijk afgedekt, wijwaterbakjes moeten leeg zijn en de biechtstoel onbezet. Kaarsen aansteken? Met een eigen aansteker graag. 

“En er wordt niet gezongen en dopen zijn in principe uitgesteld,” zegt Van Genugten. Dat laatste kan best, want: “In geval van nood, bijvoorbeeld als iemand sterft, dan mag iedereen overal dopen.’’ 

“Als ouders de doop van hun kind niet willen uitstellen, dan moet die doop in ieder geval met vers gewijd water gebeuren. Dopen is en blijft water over iemand heen sprenkelen. Om dan niet te dicht in de buurt te komen, zou je gebruik kunnen maken van een Jacobsschelp aan een stok.”

Groot verlangen

In 2018 telde Nederland 686 parochies en 1384 katholieke kerkgebouwen. Van Genugten weet niet precies hoeveel er opengaan volgende week. “Maar over het algemeen is er een groot verlangen weer open te zijn en parochianen toe te laten.” 

Dertig per dienst dus, inclusief pastoor. “Om dat goed te regelen bieden we parochies een online reserveringssysteem aan.”

Ook de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) moet gissen hoeveel van de 1572 PKN-gemeenten (met 1,7 miljoen leden) de kerkdiensten volgende week hervatten. 

“Op basis van wat we horen, zou ik zeggen de helft,” zegt PKN-woordvoerster Marloes Nouwens. “Een deel staat echt te springen, maar er is ook een deel dat het liever nog even aanziet. Zij stappen dan pas op 1 juli in.”

Alles ontsmetten

Die afweging wordt soms, heel basaal, gemaakt op grond van de afmetingen van een kerk. “Er bestaat een beeld bij het publiek van die grote kerkgebouwen in de Biblebelt, maar in het noorden, in Groningen en Friesland, zijn ze vaak een stuk kleiner. Dat maakt de maatregelen uitvoeren lastiger.” 

Maar hoe groot of klein ook, meerdere kerkdiensten op een dag staat het PKN-protocol volgens Nouwens niet toe. “Nee zeg, je moet dan tussen die rondes steeds alles ontsmetten. Dat gaat niet.”

Generale repetitie

Net als het bisdom Den Bosch merkt PKN dat de maand juni gezien wordt als een soort generale repetitie die, als-ie succesvol is, leidt naar betere tijden. Nouwens: “Onze achterban is heel serieus aan de slag gegaan met de maatregelen. Maar die zijn niet allemaal zo duidelijk. De site is echt geëxplodeerd. We krijgen nu veel vragen over de risico’s van zingen.” 

De sluiting van kerken ging niet overal zonder slag of stoot. Op de dag dat ze hoorden dat ze moesten sluiten, zondagavond 15 maart, had KerkvoorNu in Duiven ’s ochtends nog een ‘gewone kerkdienst’ gehouden. Vooraf had de dominee gezegd niemand naar huis te zullen sturen, ook al lag er toen al een dringend advies om niet meer in grote groepen samen te komen. 

Diezelfde ochtend paaide SGP-burgemeester Gert-Jan Kats van Veenendaal de publieke opinie door een fotootje van een Bijbel met een kop koffie erop te twitteren. Zijn boodschap: blijf thuis. 

September heel misschien

Volgende week open? Bij Mozaïek 0318 in Veenendaal beginnen ze er niet aan. “September heel misschien,” zegt medewerkster Laura Pol. 

“Maar eerlijk gezegd denken wij dat er dit jaar geen fysieke kerkdiensten meer zijn.” Mozaïek 0318, ooit begonnen in een huiskamer, heeft elke zondag drie diensten in De Basiliek. “Drie keer 1500 mensen. En daar moeten we er dan dertig van uitnodigen? Of honderd? Hoe dan?”

Mozaïek 0318 is gezegend met een achterban waarvan zeker de helft jonger is dan 30 jaar; de streaminggeneratie. Dat verklaart misschien het doorslaande succes van de onlinediensten van Mozaïek 0318. Daar grossiert deze hippe kerk in. De hele week door, niet alleen op zondag. “Met kijkers uit het hele land,” zegt Pol. “Sinds de crisis kijken ze ook in Duitsland mee. Deze diensten voldoen voorlopig, denken wij.”

Efteling

Kerkdiensten via een livestream bekijken is nog tot daaraan toe, vindt Teunis Bunt. Maar online je plek op de kerkbank bemachtigen, dat gaat de ouderling van de Gereformeerde Gemeente in Opheusden enkele stappen te ver. “Sorry hoor, maar online reserveren dat doe je bij de Efteling.” 

In zijn kerk gaan de ouderlingen volgende week ieder drie leden uit hun wijk uitnodigen voor de aangepaste kerkdiensten. “Op alfabet en zo veel mogelijk rekening houdend met grote gezinnen. Dit lijkt ons een betere manier dan wie het eerst komt, wie het eerst maalt.” 

Het kerkgebouw in Opheusden stamt uit 2016. “Het is een heel grote kerk,” aldus Bunt. De 2500 leden passen er royaal in. “Met dertig man zou je wel 5 meter uit elkaar kunnen zitten. Dat groepje zit er straks misschien zelfs wat verloren bij in die zee van ruimte.”

Doop uitstellen

1100 leden van de Gereformeerde Gemeente zijn volgens Bunt jonger dan 19 jaar. “Sinds de sluiting in maart hebben we de doop van een dertigtal kinderen moeten uitstellen. Het is niet anders. Ons protocol telt acht pagina’s. Voor de flyer hebben we dat verhaal iets ingekort.” 

Veel zaken liggen volgens Bunt na drie maanden omgaan met de coronacrisis voor de hand. “Het avondmaal, waarbij de dominee brood breekt en een beker laat rondgaan, dat kan natuurlijk nog niet.” 

Druk van de ketel

Lekker, even de druk van de ketel, dacht pastoor Joke Kolkman van de oud-katholieke Sint Willibrordusparochie (140 parochianen) in Arnhem na de sluiting. Haar kerk gaat weer open voor 22 mensen. “Zo veel kunnen er in als we 1,5 meter afstand houden,” vertelt Kolk. 

“Handen wassen, een route voor erin en eentje voor eruit, dat gaan we allemaal doen. Maar de toiletten zijn wat mij betreft gewoon open. Mensen komen van ver en zijn op leeftijd. Dat kun je niet maken.”

YouTube

De Sint Willibrodusparochie zendt geen diensten uit. “Daarvoor verwijzen we naar de Lutherse Gemeente, waarmee we samenwonen. Die zendt uit via YouTube.” Kolk heeft haar parochianen gemist, maar het contact tijdens de sluiting was op een onverwachte manier niet per se slechter. 

“Normaal heb je alleen contact met de parochianen die op zondag komen. Maar nu had ik weer eens contact met iedereen. Want ik stuurde ze allemaal een kaartje en allemaal een palmtakje.” 

Gebruikte theezakjes

Kolk heeft net schoteltjes gekocht waarop je gebruikte theezakjes zet, maar waar ook precies een hostie op past. “Onze vieringen zijn heel traditioneel. Dat is fijn. Maar de afgelopen tijd heb ik me af en toe afgevraagd of we dingen ook anders zouden kunnen gaan doen. Dat is een lastige vraag.” 

Die kwam op toen Kolk naar beelden van een eucharistieviering zat te kijken. “Een communie in een lege kerk. Als je hier nou naar zit te kijken, vroeg ik me af, is het dan fijn of maakt het de pijn alleen maar groter? Is dit het beste dat we nu te bieden hebben, dacht ik?”