We hebben de tijd voor extra lange films, nu nog het geduld

De release van de langste film aller tijden staat gepland aan het einde van dit jaar. Op 31 december zal Ambiancé van de Zweedse filmmaker Anders Weberg wereldwijd simultaan op alle continenten in première gaan, precies één keer te zien zijn, en daarna worden vernietigd. De geplande speelduur is dertig dagen. Ja, je leest het goed, dertig dagen. Dat is dan nog vijf dagen korter dan wat je misschien de echte langste film ooit moet noemen, Logistics van het eveneens Zweedse kunstenaarsduo Erika Magnusson en Daniel Andersson. Voor hun 857 uur durende film uit 2012, die alleen in installatievorm is vertoond, volgden zij de reis terug van een stappenteller van de haven van Stockholm naar de fabriek in het Chinese Bao’an. Logistics is een ‘real time’-project: de gebeurtenissen in de film duren net zo lang als de gebeurtenissen die ze weergeven. Het is een filmische borgesiaanse plattegrond: een manier om de werkelijkheid met een filmische representatie te bedekken. Stap voor stap.

Dat is meer dan een gimmick of een manier om in het Guinness Book of Records terecht te komen. Vanaf het begin van de filmgeschiedenis zijn filmmakers geobsedeerd geweest door de vraag hoe tijd en werkelijkheid zich tot elkaar verhouden. Bij een schilderij vragen we ons nooit af hoe lang het duurt. Sterker nog, het kan elke dag een andere duur hebben, afhankelijk van hoe lang je er als toeschouwer voor blijft staan. Maar film is nu eenmaal ‘time-based’. De eerste films waren net zo lang als de filmrol waarmee ze werden opgenomen. ‘Real time’ is voor veel filmmakers, zelfs in fictiefilms, een ‘final frontier’ die steeds verlegd moet worden. Hoe lang duurt een sterfscène, een orgasme? Waar begint en waar eindigt iets?

Rupsjes-nooit-genoeg

Zijn filmmakers die lange films maken rupsjes-nooit-genoeg? Zoals de excentrieke Erich von Stroheim die al in 1924 wilde dat zijn film Greed, een episch Piggelmee-verhaal over hebzucht en jaloezie, maar liefst acht uur zou duren? De studio greep in en maakte een hermontage van tweeëneenhalf uur, de rest van de film ging verloren en geldt sindsdien als de heilige graal van filmvorsers. Een lange ongeziene film spreekt altijd nog meer tot de verbeelding dan eentje die je wel kunt bekijken.

Zou daar een deel van de aantrekkingskracht van lange films in schuilen? Dat ze eigenlijk onmogelijk zijn? Dat ze altijd langer duren dan je fysiek aankunt – aandacht, blaas, slaap? De Filippijnse filmmaker Lav Diaz, met films als het ruim tien uur durende Evolution of a Filipino Family (2004) de ongekroonde koning van de hedendaagse slow cinema, gaat er laconiek mee om. Aan de ene kant heeft hij het liefst dat zijn films zonder pauze worden vertoond, maar dat betekent niet dat je geen pauzes in kunt lassen. Zijn meest gevleugelde uitspraak is: „Je kunt mijn films kijken, halverwege naar huis gaan en seks hebben met je partner en als je terugkomt is de film nog steeds bezig. Net als het leven.”

Diaz’ films zijn verhalend, maar niet in hoofdstukken opgeknipt als andere beroemde (of beruchte) ‘lange’ films: Out 1, Noli Me Tangere (1971), Jacques Rivettes labyrinthische complotfilm gebaseerd op Honoré de Balzacs La Comédie humaine; Rainer Werner Fassbinders Berlin Alexanderplatz (1980); Béla Tarrs Sátántangó (1994); of zelfs David Lynch’ derde seizoen van Twin Peaks (2017). Diaz gaat ook niet met een vooropgezet plan aan het werk. Hij heeft een verhaal voor ogen, een ontwikkeling, maar geen scenario van 593 pagina’s – als je ervan uitgaat dat een pagina in een script ongeveer een minuut filmtijd oplevert. Zijn lange films zijn ook verzet tegen de Hollywooddoctrine met z’n drie-aktenstructuur en ideale looptijd van tussen de 90 minuten en twee uur. „Een film duurt zo lang als hij duurt’’, zegt hij. En daarmee werkt hij meer als een schilder. Intuïtief. Een schilderij is ook niet per se pas af als het doek ‘vol’ is.

Meditatief

Hoewel het erop lijkt dat we door het bingen van seizoenenlange series en de populariteit van dikke boeken steeds beter in staat zijn om ons langere tijd in een verhaal onder te dompelen, geldt dat alleen als er een duidelijke structuur is. Alleen al de gedachte aan een lange film maakt veel mensen onrustig, ongeduldig. Hoe kijk je bijvoorbeeld naar Andy Warhols Sleep (1963, vijf en een half uur, eigenlijk maar een kort slaapje) of de zonsondergang achter het New Yorkse Empire State Building (Empire, 1964, acht uur, en ook nog eens een beetje vertraagd afgespeeld)? Voordat je je daaraan kunt overgeven moet je eerst je inwendige klok herijken. Kijken wordt zo een meer meditatieve beleving, eentje die je bewust maakt van het voorbijgaan van de tijd, maar ook eentje die je uiteindelijk in staat stelt om het tiktok van de klok te vergeten. De wiskundige ervaring van de tijd wordt ingeruild voor een organische. Al zijn twee voorbeelden die dat expliciet thematiseren, zowel Christian Marclays 24 uur durende filmcollage The Clock (2010-11) als Kevin Jerome Eversons Park Lanes (2015), het precies een werkdag durende verslag van een dag in een fabriek, juist weer extreem mathematisch.

In afwachting van de definitieve versie van Ambiancé zette Anders Weberg in 2016 een ruim 7 uur durende trailer online. Zwart-wit. Eén shot. Dat kan dankzij digitale camera’s met enorme opnamecapaciteit. We bevinden ons op een rotsstrand aan zee. Zo’n beetje als waar de ridder en de Dood hun schaakspel speelden in Ingmar Bergmans Het zevende zegel (1957). Of is dat een associatie die opkomt nu een nieuwe pest door de landen trekt? Twee figuren voeren een ritueel uit, een spel, een performance. Een nieuw soort schaakspel in een post-digitale wereld. Voor wie daar te ongedurig voor is, zette iemand ook een één minuut durende fast forward-versie online. De ultieme clash van onze digitale en onze analoge werkelijkheid.