‘Tegen coronatoestanden zoals in Europa is Afrika niet bestand’

Vergeleken met Europa zijn Afrikaanse landen in een vroeg stadium overgegaan tot het sluiten van grenzen, stilleggen van vliegverkeer, op slot gooien van steden en invoeren van avondklokken. Dat moet Afrika behoeden voor ‘overweldiging’ door het coronavirus, dat met vertraging arriveerde maar zich inmiddels uitbreidt in de regio. ‘We kunnen ons niet veel coronapatiënten veroorloven’, zegt Monica Musenero (52), corona-adviseur van de Oegandese regering in Kampala. ‘We zijn niet bestand tegen toestanden zoals in Europa.’

Afrika ondergaat een groot experiment: kunnen vroege lockdowns voorkomen dat de corona-uitbraak uit de hand loopt? En: zijn miljoenensteden zoals Lagos, Johannesburg of Nairobi met hun informele economieën en verarmde buurten, bestand tegen de abrupte stopzetting van het alledaagse leven en de soms gewelddadige handhaving van de nieuwe regels?

Beperkte testcapaciteit 

Oeganda, met meer dan 40 miljoen mensen, had maandag 52 bevestigde coronabesmettingen. Een flink deel is te herleiden tot reizigers die waren gearriveerd voordat het vliegverkeer stopte en die meteen in quarantaine werden geplaatst. Maar Oeganda’s testcapaciteit is beperkt, en er zijn voorbeelden van mensen die hun verplichte isolatie ontduiken. Het werkelijke aantal besmettingen ligt dus waarschijnlijk hoger, zoals overal in Afrika. Volgens de coronakaart van de Amerikaanse Johns Hopkins universiteit telde Afrika ten zuiden van de Sahara maandagmiddag officieel zo’n vijfduizend besmettingen en bijna honderd doden.

De gezondheidszorg in Oeganda is zwak. ‘We konden dus niet wachten met het nemen van maatregelen’, aldus Musenero, een epidemioloog met ervaring in het bestrijden van ebola in West-Afrika vijf jaar geleden. ‘We konden zien wat het virus in China en andere landen heeft aangericht, en besloten zwaar in te zetten op preventie.’

Direct na de eerste bevestigde besmetting, op 22 maart, verbood Oeganda in- en uitgaande passagiersvluchten. Als het aan Musenero had gelegen, dan ‘hadden we ons luchtruim nog eerder gesloten’, zegt ze via het online-belplatform Zoom. Scholen en kerken waren toen al wel dicht, maar pas op 31 maart is in Oeganda een lockdown van veertien dagen ingegaan, inclusief avondklok. Alleen vrachtvluchten en een enkele repatriëringsvlucht voor buitenlanders zijn nog toegestaan.

Oeganda probeert te profiteren van de ervaring met de ebolabestrijding, zegt Musenero. ‘Dat is de fundering van ons huis.’ Zes keer is er in Oeganda ebola geweest, Oegandese artsen werden vanwege hun expertise ingezet in West-Afrika tijdens de grote epidemie daar. Andere Afrikaanse landen hebben ook zulke ervaring opgedaan. Er bestaat daardoor een algemeen besef van het gevaar van virussen. Bij ebola is het van levensbelang om personen die contact hebben gehad met besmette mensen snel op te sporen en te isoleren, en hetzelfde geldt nu bij het coronavirus.

Op sommige Afrikaanse vliegvelden – voordat die onlangs sloten – werd de lichaamstemperatuur van reizigers gemeten om te zien of zij het coronavirus hadden, een praktijk die al werd toegepast vanwege de ebola-uitbraak van de afgelopen twee jaar in Congo. ‘We doen wat we kunnen’, zegt Musenero.

Jonge bevolking

Deskundigen hopen dat de lage gemiddelde leeftijd van Afrikaanse bevolking een voordeel vormt in de strijd tegen het coronavirus. Driekwart van de Oegandezen is jonger dan 25. Musenero zegt dat de Oegandese overheid kennis neemt van dit gegeven, maar voorlopig handelt op basis van de aanname ‘dat iedereen risico loopt’. De Oegandese minister van Volksgezondheid beargumenteert de noodzaak van de lockdown met de stelling dat zonder zo’n maatregel het aantal besmettingen zou kunnen oplopen tot ruim 18.000 eind april, en meer dan 550 doden. Oeganda heeft nog geen bevestigde coronadode.

Oudere mensen leven vaak op het uitgestrekte platteland, en ‘godzijdank’, zegt Musenero, heeft Oeganda geen bejaardenhuizen waar het coronavirus kan toeslaan, zoals is gebeurd in Spanje. Het is wel afwachten wat het virus zal doen met mensen die al andere ziektes hebben. Van de geschatte 1,4 miljoen Oegandezen met hiv gebruiken er zo’n 400.000 geen hiv-remmers, volgens Unaids, de VN-organisatie voor de bestrijding van hiv en aids.

Een belangrijke vraag is ook wat de sociale en economische impact van de lockdown zal zijn. Inkomens vallen weg, voedselprijzen gaan omhoog, en voor zwangere vrouwen is het door het vervoersverbod lastig om nog naar een kraamkliniek te gaan. In diverse ziekenhuizen willen artsen en verplegers niet meer werken, ze zeggen dat ze onvoldoende voorbereid zijn op het coronavirus. Hier lijkt zich het matige onderhoud van de ‘reguliere’ Oegandese gezondheidszorg te wreken, een sector die bekend staat om corruptie en wanbestuur.

Klappen met stokken

‘Ik denk dat we die discussie later moeten voeren’, is alles wat Musenero daarover wil zeggen. ‘Eerst moeten we ons richten op de corona-uitbraak.’ Musenero kijkt naar het virus als epidemioloog, niet als politicus of econoom, en verder lijkt ze als presidentieel adviseur liever geen openlijke kritiek te willen leveren. Beslissingen worden in Oeganda uiteindelijk alleen genomen door president Museveni. Hij is al 34 jaar aan de macht en vertrouwt voor de handhaving van de lockdown op zijn gemilitariseerde staatsapparaat. Ordetroepen patrouilleren in de hoofdstad Kampala en slaan mensen die zich niet aan de regels zouden houden met stokken.

Pas sinds het ingaan van de lockdown, na flinke consternatie, maakte Museveni gewag van de mensen die door de nieuwe regels weleens honger kunnen gaan lijden. Hij beloofde in Kampala voedsel te laten uitdelen. Dat roept de vraag op in hoeverre de lockdown goed doordacht was. Musenero geeft op die vraag geen rechtstreeks antwoord: ‘Onze president wil echt dat mensen niet lijden’, zegt ze.