Theatermaker Tiago Rodrigues brengt een ode aan de souffleur

Meestal werken souffleurs buiten het zicht, vanuit de coulissen, maar in Sopro van de Portugese regisseur Tiago Rodrigues staat Cristina Vidal met haar script in de hand juist pal achter de acteurs hun tekst in te fluisteren. Een hommage aan de krachten achter de schermen. Sopro maakt deel uit van het festival Brandhaarden, dat dinsdagavond losbarst in ITA.

Tiago Rodrigues (42) is geen onbekende hier: zijn Antony and Cleopatra was in juni te zien op het Holland Festival en als acteur speelde hij mee in voorstellingen van het Antwerpse gezelschap Stan. Het moet een jaar of tien geleden zijn dat hij souffleur Cristina Vidal bij toeval aan het werk zag. Rodrigues was gevraagd om bij het gerenommeerde Nationale Theater in Lissabon een regie te komen doen in de kleine zaal en glipte tijdens een pauze even bij de grote zaal naar binnen. “Het was alsof ik een fossiel ineens weer tot leven zag komen,” herinnert hij zich tijdens een Skypegesprek vanuit Lissabon. “Want dat vak van souffleur was toch zo goed als verdwenen? Zij deed meer dan influisteren, ze gaf ook met kleine gebaren aan waar mensen moesten staan, fascinerend om te zien. Ik wist meteen dat ik een voorstelling met haar wilde maken, maar dat vond zij maar een belachelijk idee van een beginnend theatermaker.”

Vijf jaar later lagen de kaarten iets anders. Rodrigues was inmiddels zelf artistiek leider van het Nationale Theater en de souffleur van destijds werkte daar nog steeds. Rodrigues: “Ik heb haar toen herinnerd aan dat gesprek en bezwoer haar: ‘Ooit zullen we het doen en sta jij bij mij op het podium.’”

Wat vindt u zo fascinerend aan dat werk van een souffleur?

Rodrigues: “Het is iemand die zich de hele tijd beweegt in het niemandsland tussen acteur en tekst. Het leek me geweldig om daar een keer de focus te leggen, om op die manier ook een hommage te brengen aan alle onzicht­bare krachten. Niet alleen in het theater eigenlijk, maar veel breder, in onze hele samenleving. Ik heb Cristina weten te overtuigen, ze stemde ermee in.”

Rodrigues maakte Sopro op uitnodiging van Festival d’Avignon, het belangrijkste theaterfestival van Europa. De voorstelling werd er in 2017 negen keer gespeeld voor volle zalen en tourt nog altijd. ‘Sopro’ betekent ‘adem’ in het Portugees. In het stuk is het ppl alsof de souffleur een vervallen theatergebouw nieuw leven inblaast met fragmenten uit klassieke stukken, vermengd met persoonlijke verhalen van de acteurs.

“Het is fictie, maar wel met elementen uit de werkelijke wereld. Cristina’s invloed op het stuk is immens geweest. Veel van de verhalen komen bij haar vandaan; een rijke bron, want ze werkt hier al ruim veertig jaar. En nog steeds! Ze stond dit weekend met Sopro op het podium in Brest in Frankrijk, maar gisteren was ze alweer aan het werk bij een repetitie hier in Lissabon.”

“De voorstelling is ook een ode aan wat ik echt een vák vind, dat langzaam verdwijnt. Zoals zij heel gedegen alles bijhoudt in haar script. Heel secuur. Zo weet ik nu al dat we in Amsterdam onze 115de en 116de voorstelling zullen spelen.”

U klinkt bijna nostalgisch.

“Jazeker, er zit veel nostalgie in, maar ook opstand, wil om te overleven. Het gaat ook over dingen die verdwijnen en die we kwijtraken als we niet strijden tegen bezuinigingen op cultuur, die jullie in Nederland en Vlaanderen, net als wij, aan den lijve ervaren.”

Brandhaarden 2019 focust op theater uit Zuid-Europa (Italië, Spanje, Griekenland en Portugal). Ziet u een gemene deler bij makers uit die landen?

“Nee, hooguit de minachting bij onze regeringen voor kunst en cultuur. Ik ben niet zo’n fan van het generaliseren van nationaliteiten; ik voel zelf ook veel meer verwantschap met kunstenaars uit Antwerpen of Beiroet bijvoorbeeld. Mooi ook hoe die verbanden ontstaan: zoals het voor mij destijds in 1997 bepalend was om TG Stan tegen te komen in Lissabon, zo hebben mijn acteurs ITA ontdekt toen die hier Ibsen Huis brachten in oktober. De gedachte dat ze die spelers weer kunnen ontmoeten, en dat ze naar Sopro komen kijken, betekent heel veel voor ze. Op die manier smeden we verbanden waar we nog heel veel plezier van kunnen hebben in de toekomst.”

Sopro, Teatro Nacional D. Maria II, regie Tiago ­Rodrigues, 29-30/1 in ITA