In gesprek met pistekaartmaker Heinz Vielkind

Je kunt hem zien als de ‘Godfather’ van de pistekaarten. Bijna ieder boompje dat je op zo’n uitvouwbaar plattegrondje uit de Alpen tegenkomt, is ooit door Heinz Vielkind (80) met de hand ingetekend. Meer dan zestig jaar en honderden skigebieden verder maakt de klassiek geschoolde ambachtsman nog steeds panoramakaarten, al zijn het er tegenwoordig wat minder geworden. Daarbij schroomt hij er niet voor de werkelijkheid net iets mooier te laten lijken dan hij is. We zochten hem op in zijn panoramastudio in Innsbruck.

Pistekaarten draaien om schoonheid

We bellen aan bij het pand waar het bordje ‘Panoramastudio Heinz Vielkind’ aan de gevel prijkt. Een kleine, aimabele man maakt de loeizware, oude houten deur open en verwelkomt ons in zijn huis. Drie trappen hoger betreden we zijn atelier dat volhangt met panoramakaarten. Niet alleen winterse versies maar ook zomerwandelkaarten, 3D-stadsplattegronden, landen en zelfs werelddelen. We zien digitaal verfraaide exemplaren, maar ook (eerste) eenvoudige schetsen van skigebieden; ze komen allemaal van zijn hand.

Achter zijn bureau hangt een van de grootste panorama’s: een muurkaart van Noord-Amerika. Het hangt volledig van de opdrachtgever af waarop de focus ligt, vertelt Heinz. “Dient de kaart een geografisch doel, dan probeer ik de werkelijkheid zo goed mogelijk na te tekenen.” In het geval van pistekaarten is het anders. Dan draait het om schoonheid. Op de vraag of de werkelijkheid er dan niet toe doet, legt hij uit: “Natuurlijk moet een pistekaart duidelijkheid verschaffen; mensen in een skigebied moeten zich op de eerste plaats kunnen oriënteren. Maar een kaart moet ook uitnodigen om het skigebied te bezoeken.” De gepensioneerde tekenaar is zich ervan bewust dat dit niet altijd makkelijk is, maar het gaat hem goed af. Pistekaarten tekent hij nog steeds, maar nu vooral als hobby.

Hoe het begon

Heinz Vielkind groeide op in Seefeld. Hij was van huis uit een enthousiast skiër. Al op jonge leeftijd pakte hij meteen na school zijn latten om vlak voor het donker thuis te komen. Als 16-jarige jongen ging hij in de leer bij grafisch kunstenaar Heinrich Caesar Berann. Deze tekende de eerste toeristische Alpenlandschappen. Dat waren aanvankelijk vooral zomerkaarten waarop wandel- en autoroutes werden ingetekend. Met het opkomende wintersporttoerisme kwamen er langzaamaan ook steeds meer skigebieden die pistekaarten wilden. Heinz’ eerste opdrachtgever was Selva di Cadore in de Italiaanse Dolomieten, tegenwoordig deel uitmakend van het skigebied Civetta. Hoeveel skigebieden hij in totaal heeft getekend, weet hij niet exact: “Het moeten er zeker 400 tot 500 zijn, waarvan sommige in twee of drie varianten. Soms wil een skigebied meerdere aanzichten, met of zonder bepaalde bergen of dalen.”

Een klus begint voor Heinz altijd op dezelfde manier. Hij vraagt foto’s op van het betreffende gebied vanuit meerdere standpunten. Zoals vanaf tegenoverliggende bergen of vanuit helikopters. Tegenwoordig gebruikt hij ook Google Maps. Over die laatste is hij echter weifelend: “Google Maps is een geweldige informatiebron maar is eigenlijk te gedetailleerd. Mijn kaarten moeten niet te precies zijn want dan snappen mensen het niet meer. Ook is de werkelijkheid niet altijd ‘mooi’ genoeg, mijn kaarten moeten dit juist wel zijn.” Soms moet een berg prominent in beeld komen waardoor hij deze groter of hoger moet tekenen dan hij in werkelijkheid is. Bijvoorbeeld schaal 1:5000 gemixt met 1:1000. Heinz beseft dat hij zichzelf hiermee soms in een lastig parket brengt. Hij haalt Zürs aan, een dorp in het skigebied Ski Arlberg. Hier is ooit een skiër gewond geraakt toen deze zich in het terrein had vergist en tussen de rotsen terecht kwam. De rechter heeft de pistekaart van Heinz er bijgehaald om te checken of de rotsen wel op de kaart stonden. “Godzijdank had ik ze ingetekend”, vertelt hij lachend.

Spelen met licht

Nadat Heinz al het fotomateriaal heeft verzameld, begint hij te schetsen met potlood en papier. Deze ambachtelijke werkwijze klinkt achterhaald, maar Heinz doet dit nog steeds zo. “Een computer is handig maar het is slechts een hulpmiddel. De basis moet met de hand en ik kan me geen computer voorstellen die deze stap vervangt.” Het perspectief kiest hij op basis van wat het toerismebureau/skigebied wenst, en daarna is het aan hem om de schetsen met verf te finetunen waarbij ieder boompje en huisje er apart wordt ingeschilderd. Daar komt geen digitale clone tool aan te pas. Als eindresultaat levert hij een ‘leeg’, ongerept berglandschap op. Meestal ter grootte van een A0-vel, en uiteraard voorzien van zijn kenmerkende signatuur in de hoek van de kaart. Deze wordt ingescand, waarna de liften en pistes door de opdrachtgever zelf digitaal worden ingetekend. Logisch, want hierdoor kunnen tussentijdse wijzigingen, bijvoorbeeld een nieuwe lift of een gewijzigde pistekleur, kosten- en tijdbesparend worden uitgevoerd.

Met alles wat hij doet, staat het licht steeds centraal; de zoninval is volgens hem heel belangrijk op toeristische kaarten want dit speelt in op de emotie van bezoekers. Je creëert een positief verwachtingsbeeld. Voor het perspectief heb je echter ook schaduw nodig en dat levert soms onverwachte complicaties op. Zo moest Heinz ooit een panoramaposter voor een Duits dorp maken. Alles was akkoord, alleen het belangrijkste terras van het dorp lag volgens de kaart in de schaduw. Het werk moest opnieuw. “Zo werkt het ook met pistekaarten”, zegt Heinz. “Een skigebied wil zoveel mogelijk pistes in de zon hebben liggen, dus daar speel ik mee.”

Ski Arlberg zorgt voor hoofdbrekens

Op zijn bureau ligt de nieuwe pistekaart van Ski Arlberg. Met een kwastje tekent hij wat rotsjes in. “Zo doe ik dat bij iedere pistekaart”, vertelt hij onverstoorbaar. “Ski Arlberg was misschien wel de moeilijkste opdracht die ik ooit heb gehad. Het is heel uitgestrekt, van Warth naar Sankt Anton am Arlberg is het 20 kilometer. Zie dat maar eens begrijpelijk op een kaartje te krijgen, met alle liften en pistes.” Maar daarna eisten Lech en Sankt Anton am Arlberg ook nog een groter oppervlakte voor zich op. Die hadden namelijk het meeste geld ingelegd, dus Heinz moest hun deelgebied extra groot maken. En vervolgens moest Kappl er nog bij omdat dit dorp een skiverbinding met Sankt Anton am Arlberg zou krijgen. Hij heeft er nog wat extra grijze haren aan overgehouden, maar na zes maanden was het project dan toch met succes afgerond.

Dit terwijl inmiddels bekend is geworden dat de verbinding Kappl – Sankt Anton am Arlberg van de baan is vanwege milieubezwaren. Heinz glimlacht: “Ach, die verbinding komt er toch wel. Als er straks een andere politieke partij aan de macht komt, kan er ineens een andere wind gaan waaien. Ik denk dat het over twee, drie jaar alsnog gaat gebeuren”. Als ervaringsdeskundige weet hij als geen ander hoe dit soort processen werken. De ouwe rot in het vak geeft ook toe dat hij vaak voorkennis heeft. Voordat een nieuwe liftverbinding bekend wordt gemaakt, is hij al op de hoogte van de plannen omdat hij daar in zijn panorama rekening mee moet houden.

Onmogelijke kaarten

Dat opdrachtgevers veeleisend kunnen zijn, bewijst ook Innsbruck. Rondom deze stad liggen negen skigebieden die allemaal met liften moesten worden ingetekend. Mensen moesten bij ieder skigebied namelijk een idee hebben van de skimogelijkheden. Dit was een bijna onmogelijke opgave, wilde hij het nog enigszins realistisch tekenen. Heinz haalt nog een ander voorbeeld aan: het enorme Dolomiti Superski wilde, buiten alle skigebieden, per se het Gardameer op de kaart. Dat was hét referentiepunt voor gasten, aldus het toerismebureau. Dat het Gardameer 50 kilometer verderop ligt, moest Heinz ‘tekentechnisch’ maar oplossen. Daarmee schetst hij exact de moeilijkheid van zijn vak: door de beperkte ruimte op een kaart staan perspectief, begrijpelijkheid en correctheid altijd op gespannen voet met elkaar. Maar dat geeft wel de uitdaging die hij altijd zocht. Overigens vindt hij de Dolomieten, na de Kitzsteinhorn, wel een van de mooiste pistekaartjes om te tekenen vanwege hun vorm: grillige stenen eilandjes in een witte zee.

De wereld na Vielkind

Op de vraag wat een pistekaart ongeveer oplevert, zegt hij dat dit varieert van 2.000 tot 25.000 euro, afhankelijk van de omvang. De Dolomieten zitten duidelijk aan de bovenkant. “Van dit werk kan ik goed leven, tenminste als de belasting niet is geweest”, zegt hij lachend. Concurrenten heeft hij weinig, wereldwijd zijn er drie of vier tekenaars die hetzelfde doen, waarvan hij er eentje zelf heeft opgeleid. Deze vrouw – ook uit Innsbruck – neemt het stokje van hem over als hij ermee stopt. Niet in dit atelier of onder de naam Vielkind, maar vanuit haarzelf. Het maakt Heinz Vielkind allemaal niet uit, wat meteen duidelijk maakt hoe hij in dit werk staat. Hij ziet de andere tekenaars niet als rivalen en er is gewoon een wereld ná Vielkind. “Je hoort mij niet klagen; al mijn dromen zijn werkelijkheid geworden. En hoewel het steeds moeizamer gaat op mijn leeftijd hoop ik nog wel wat kaarten te maken voordat die laatste rouwversie op de post gaat.”

Dit artikel verscheen in de oktobereditie (#44) van Wintersport Magazine.