Was het een staatsgreep of heeft de Boliviaanse president zijn krediet bij het volk verspeeld?
De Boliviaanse president Evo Morales stapte zondag op na aanhoudende volksprotesten. Volgens hemzelf en de linkse landen in de regio is er sprake van een staatsgreep, maar in de straten is te horen dat het volk na bijna tien jaar genoeg van hem had.
Eindelijk een stem voor de merendeels inheemse bevolking, respect voor ‘Moeder Aarde’ en een einde aan het imperialistische gegraai in Bolivia’s natuurlijke rijkdommen. Met die beloften werd de socialist Evo Morales, zoon van een cocaboer en Aymare-indiaan, in 2005 verkozen tot president van het hooggelegen land in de Zuid-Amerikaanse Andes.
Bijna tien jaar lang wist de nu 60-jarige Morales zich verzekerd van de onvoorwaardelijke steun van de bevolking omdat hij een belangrijk deel van zijn verkiezingsbeloftes wist in te lossen. De inheemse bevolking werd voor het eerst gehoord na eeuwen van blanke onderdrukking en de inkomsten uit aardgas – de belangrijkste inkomstenbron van Bolivia – werden verviervoudigd en aangewend voor sociale programma’s die honderdduizenden burgers uit de armoede haalden.
Bolivia, kortom, kon niet meer zonder Morales, zo achtte hij zelf aangetoond. En dus begon hij aan het eind van zijn tweede ambtstermijn te morrelen aan de grondwet om langer in het zadel te kunnen blijven. In 2016 keerde de bevolking zich in een referendum tegen de machtsambities van Morales, maar de oud-vakbondsleider trok zich er niets van aan. Morales legde de uitslag naast zich neer en liet zich op 20 oktober voor de vierde keer in een inmiddels onwettig verklaarde stembusgang tot president verkiezen.
Die beslissing werd hem dit weekeind fataal. Zondag moest Morales onder druk van een woedende bevolking en het leger aftreden. Een ‘staatsgreep’, zo verklaarde Morales achteraf, die doet herinneren aan de rechtse militaire dictaturen in Latijns-Amerika uit de vorige eeuw die werden gesteund door de Verenigde Staten. Een analyse die alom wordt gedeeld door de linkse landen in de regio – Cuba, Venezuela en sinds kort weer Mexico en Argentinië – maar ook door Rusland. Mexico bood Morales zelfs al direct asiel aan, indien nodig.
Krediet verspeeld
In de straten van Bolivia echter klinkt een ander geluid. Morales heeft simpelweg zijn krediet verspeeld met ‘ondemocratische’ praktijken. Beide theorieën zijn waar, zegt Soledad Valdivia Rivera, onderzoeker bij de vakgroep Latijns-Amerika studies aan Universiteit Leiden. De Boliviaanse was tijdens de verkiezingen in La Paz en zag dat burgers gewoon genoeg hebben van leiders die te lang aan de macht zijn. ‘Mensen zien graag vernieuwing, zeker jongeren.’
Hoewel het pragmatisch socialisme van Morales Bolivia veel economische voorspoed heeft gebracht, zijn er ook groepen teleurgesteld geraakt. Zo bleek ook onder Morales de natuur in praktijk te moeten wijken voor snelwegen, investeringen en industrie en bleken de bomen ook voor de nieuwe middenklasse niet tot aan de hemel te groeien. Maar belangrijker nog: Morales verloor de steun van de politie en het leger met zijn pogingen de corruptie aan te pakken, oude privileges af te nemen en hervormingen in de organisaties door te voeren. Onder Morales nam de corruptie elders bovendien zelfs toe. Een logisch gevolg van het grotere staatsapparaat dat de socialistische president optuigde na decennia van neoliberalisme, legt Valdivia uit. ‘Dan wordt corruptie zichtbaarder, zeker in combinatie met meer ontwikkelde kritische media die er bovenop zitten.’
Het verlies aan steun van het leger en de politie is de president nu fataal geworden. Met een oog op Venezuela waar president Maduro nog steeds kan rekenen op de steun van het leger, heeft Morales ‘in het landsbelang’ verkozen zich terug te trekken. ‘Om verder bloedvergieten en intimidaties te voorkomen’, zegt hij.
Speculaties over opvolger
Maar zijn aanhang denkt beter te weten. Zo wordt volop gespeculeerd over de rol van Luis Fernando Camacho, een jonge advocaat die de volksopstand tegen Morales in oppositiebolwerk Santa Cruz de afgelopen weken leidde. Hij distantieerde zich plotseling van de rechtse presidentskandidaat Carlos Mesa die op 20 oktober verloor van Morales. Deze rechts-radicale oppositieleider zou net als de zelfbenoemde interim-president Juan Guaidó in Venezuela naar voren zijn geschoven – met steun van de VS – om Morales uit het zadel te stoten.
Een serieuze tegenkandidaat zal Camacho volgens Valdivia echter niet worden. Zijn aanhang is vooral regionaal. ‘Op dit continent hoor je altijd dat de VS ergens achter zit.’ Een einde aan de zogeheten ‘Pink Tide’, de roze golf van progressieve regeringen in Latijns-Amerika na de periode van neoliberalisme die een einde maakte aan de onderdrukking en dictatuur in de jaren tachtig van de vorige eeuw, voorziet Valdivia voorlopig nog niet voor Bolivia.
In tegenstelling tot Brazilië nu en Argentinië bij de vorige verkiezingen, is in Bolivia geen sprake van economische krimp die nieuwe rechtse regeringen in de schoenen konden schuiven van hun linkse voorgangers. ‘Morales geniet nog steeds veel steun bij de bevolking. Ondanks alles koos een meerderheid van de bevolking voor hem, zij het met een te kleine voorsprong.’