Ombudsman: Huis voor Klokkenluiders functioneert slecht

Wil het Huis voor Klokkenluiders toekomst hebben, dan moet het de grote achterstanden wegwerken, zegt de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen, in een rapport dat minister Knops (binnenlandse zaken) maandag naar de Tweede Kamer stuurt.  De minister onderschrijft het advies van de Ombudsman en gaat ermee aan de slag. 

Het Huis moet zich voortaan alleen richten op het onderzoeken van recente misstanden, die na 1 januari dit jaar gemeld zijn. Anders komt hulp als mosterd na de maaltijd. De organisatie moet bovendien oppassen niet te verzanden in al te ruimhartige belangenbehartiging van klokkenluiders, om zo de schijn van partijdigheid te vermijden.

Van Zutphen onderzocht op verzoek van het ministerie waarom het Huis drie jaar na de oprichting nog steeds niet goed functioneert. De afdelingen advies en onderzoek lopen elkaar voor de voeten, constateert hij. Het blijkt lastig objectief onderzoek te doen naar een melding en tegelijkertijd de klokkenluider met raad en daad bij te staan. Voor concrete hulp kan het Huis de klokkenluiders daarom beter doorverwijzen naar andere instanties, aldus Van Zutphen.

De Ombudsman sprak voor zijn onderzoek met Kamerleden, (oud-)bestuursleden, de Expertgroep Klokkenluiders en cliënten van het Huis. Al langer is er grote kritiek op het functioneren van het Huis.

‘Voor nestbevuilers, voor landverraders’

Het Huis voor Klokkenluiders aan de Utrechtse Maliebaan moest een voorbeeld zijn in Europa, een toevluchtsoord. “Een huis voor nestbevuilers, voor landverraders”, zei Pieter van Vollenhoven gekscherend en toch serieus, bij de start in 2016. Maar vanaf het begin heeft het Huis grote achterstanden en bestuursperikelen. Een jaar na de oprichting, in 2017, stapte het hele bestuur op na een vernietigend rapport van de commissie van oud-topambtenaar Maarten Ruys. Ook hij concludeerde dat de afdeling advies en de afdeling onderzoek elkaar in de weg lopen. 

Volgens het meest recente jaarverslag uit 2018 zijn er sinds 2016 vijftig verzoeken tot onderzoeken geweest. Dit jaar zijn er voor het eerst drie onderzoeken afgerond, 25 zijn in behandeling. Van Zutphen stelt dat er meer middelen nodig zijn, onder meer voor de externe deskundigen die oude zaken gaan afhandelen. Het Huis heeft nu een jaarbudget van 3 miljoen euro. Minister Knops zegt in zijn brief nog geen extra geld toe, maar gaat hierop studeren.

Voorzitter Wilbert Tomesen van het Huis voor Klokkenluiders vindt dat er een apart fonds moet komen dat praktische bijstand verleent aan klokkenluiders. Hiervoor is ook nog geen geld beschikbaar. Het bestuur kan zich in grote lijnen vinden in het advies. “Goed om te horen dat Van Zutphen toekomst ziet”, aldus Tomesen.

Voor klokkenluiders gelden volgend jaar nieuwe Europese regels, waarin een omkering van de bewijslast opgenomen. Een werkgever moet straks bewijzen dat het ontslag of op non-actief stellen van een klokkenluider niet aan diens melding te wijten is. Dat maakt het voor klokkenluiders makkelijker hun recht te halen. Ook daarom adviseert Van Zutphen de minister haast te maken met de evaluatie van de eigen wet.

Lees ook:

‘Vanaf het begin zat er een conflict ingebakken in het Huis voor Klokkenluiders’

Wilbert Tomesen vecht tegen de negatieve beeldvorming rond het Huis voor Klokkenluiders. De voorzitter (eerder werkzaam bij de Autoriteit Persoonsgegevens en als hoofdofficier van justitie) is blij met de kritiek van de Nationale Ombudsman.

Nu luidt de klok zelfs ín het Huis voor Klokkenluiders: ‘Ze kunnen niet eindeloos doormodderen’

De Belastingdienst stelde onlangs een klokkenluider op non-actief. Dat roept de vraag op: hoe staat het met het Huis voor Klokkenluiders? Antwoord: niet best. ‘Ze doen niet waarvoor ze zijn opgericht.’