Blijft Hongkong een veilige zakelijke haven?

Een echt handige plek voor een miljoenenstad en een wereldwijd economisch centrum is Hongkong bepaald niet. Het gebied waar de stad ligt bestaat uit talloze kleine eilanden, er schieten overal dichtbegroeide bergen omhoog en er zijn nauwelijks stukken vlakke grond om op te bouwen.

Toch groeide hier de afgelopen decennia één van ’s werelds belangrijkste zakensteden. Het liberale ondernemingsklimaat, de centrale ligging in Azië en het Brits-georiënteerde rechtssysteem bleken een uitstekende combinatie voor economische bedrijvigheid. Voor de onhandige geografie werd een oplossing gevonden door op ongekende schaal de hoogte in te gaan: Hongkong telt inmiddels de meeste wolkenkrabbers ter wereld: zo’n 350.

Maar de afgelopen maanden rijzen er steeds meer twijfels over het ondernemingsklimaat in de ‘speciale administratieve regio’ van China, die 7,3 miljoen inwoners telt.

De grote demonstraties van deze zomer, tegen een wet die uitlevering van Hongkongers aan China mogelijk maakt, raken in toenemende mate het bedrijfsleven. Verschillende bestuursvoorzitters moesten vorige week verplicht meedoen aan pro-Beijing-demonstraties.

Ook bekritiseerde de Chinese regering de vestigingen in Hongkong van de vier grote accountants: KPMG, EY, Deloitte en PwC. Die bedrijven zouden een advertentie hebben betaald waarin de kant van de demonstranten wordt gekozen. Na kritische berichten in de Chinese staatsmedia distantieerden de kantoren zich van de advertentie.

Het meest in het oog springende voorbeeld van de toenemende politieke druk vanuit Beijing betreft tot nu toe het aftreden van de topman van de Hongkongse luchtvaartmaatschappij Cathay Pacific. De maatschappij zou niet snel genoeg hebben geluisterd naar de Chinese regering, nadat die had gevraagd om demonstrerende personeelsleden niet meer over China te laten vliegen. Rupert Hogg trad een paar dagen later af.

Het zakenleven in Hongkong kan zich, kortom, niet meer onttrekken aan de gespannen politieke situatie. De vraag is nu wat dit betekent voor de economische positie van de stad. Vermogende tycoons zouden hun geld al aan het wegsluizen zijn van Hongkong naar Singapore, meldde persbureau Reuters. Er doken de afgelopen tijd bovendien berichten op van anonieme bedrijven die een verhuizing zouden overwegen.

Logische vestigingsplek

Hongkong was al vele jaren een belangrijk zakencentrum met een grote haven voordat het in 1997 door het Verenigd Koninkrijk aan China werd overgedragen.

Als westerse enclave middenin een economisch steeds sterker wordend Azië was het sinds de jaren tachtig een logische vestigingsplek voor financiële instellingen en regiokantoren van westerse bedrijven.

Zo is het rechtssysteem in Hongkong gebaseerd op Britse common law, en is de financiële wetgeving relatief liberaal. Bij de overdracht telde de stad al zo’n 744 regionale kantoren van multinationals gericht op de Aziatische markt, waaronder vestigingen van de Nederlandse banken ABN Amro, ING en Rabobank.

„Er was zakelijk gezien onvoorstelbaar veel mogelijk”, zegt sinoloog en consultant Boudewijn Poldermans. Hij woonde begin jaren negentig zelf in Hongkong. „In de stad heerste een klimaat van laissez faire, met nauwelijks tussenkomst van de lokale Britse overheid. Mensen konden heel snel rijk worden.”

Daar kwam na de overdracht in 1997 een belangrijk aspect bij: Hongkong werd weliswaar deel van China, maar dan zonder de ‘nadelen’ van China, zoals een bij vlagen ondoordringbare bureaucratie, strenge regels voor kapitaalstromen, een niet-verhandelbare munt, ingewikkelde visumprocedures, soms matige Engelse taalbeheersing en een ondoorzichtige rechtspraak.

De Chinese markt en Chinese klanten konden gemakkelijk bediend worden vanuit Hongkong, precies op het moment dat China aan een economische groeispurt begon. Het nieuwe, op een kunstmatig eiland gebouwde vliegveld Chek Lap Kok werd in 1998 vrijwel direct één van de grootste qua vrachtvolumes wereldwijd, vooral vanwege de overslag.

In de jaren erna trok de hele wereld naar Kowloon Bay. Het aantal regionale hoofdkantoren verdubbelde bijna tot 1.333.

Inmiddels heeft bijna elke grote bank een vestiging in Hongkong. ING heeft er meer dan honderd medewerkers, ABN Amro zelfs driehonderd. Die houden zich bijvoorbeeld bezig met advies bij overnames en joint ventures, het verstrekken van leningen, vermogensspreiding, valutahandel en het financieren van bedrijven in Hongkong en China.

Kleinere partijen als Robeco beheren vanuit Hongkong geld van vermogende Aziatische klanten. Een aantal Nederlandse bedrijven heeft er bovendien ook regionale kantoren gericht op de Chinese markt, zoals zuivelbedrijf FrieslandCampina. En ook de Zuidas is aanwezig: advocatenkantoor Loyens & Loeff heeft een vestiging die zich vooral richt op Aziatische klanten die willen investeren in West-Europa.

Stap naar vasteland

De laatste jaren is er volgens sinoloog Poldermans ook een lichte tegengestelde trend: steeds meer bedrijven durven zich direct te vestigen in het sterk gegroeide ‘Mainland China’. Het aandeel van Hongkong in de totale Chinese economie is een stuk kleiner geworden.

Maar de stad blijft volgens hem nog steeds een belangrijke toegangspoort tot de Chinese markt, dankzij het betrouwbare rechtssysteem en goed gekwalificeerd personeel. „Er zit echt veel kennis op juridisch en fiscaal gebied. Dat is in de rest van China maar ten dele te vinden.”

Maar is de reputatie van Hongkong als ‘veilige haven’ tanende nu er zoveel politieke onrust is?

In juni zei de Britse zakenman in Hongkong Michael Rowse tegen NRC dat hij verwachtte dat de goede infrastructuur, het gunstige ondernemingsklimaat en de nabijheid van China Hongkong voorlopig wel populair zouden houden. Voor die aspecten vind je in de regio niet zomaar een alternatief.

Geert Potjewijd, managing partner bij advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek, dat een kantoor heeft in Shanghai, waar Potjewijd werkte, maakt een soortgelijk punt. „Hongkong heeft twee sterke punten: de rechtsstaat en de toegang tot China. Die toegang tot China is onveranderd, en die ga je niet krijgen vanuit Singapore of Dubai.”

Belangen afwegen

Als de rechtsstaat wordt afgezwakt, krijg je volgens hem simpelweg een nieuwe afweging: „Welk belang laat je prevaleren? Als je zaken wilt doen met China, dan is Hongkong nog steeds de beste springplank om je te vestigen.” Maar, zegt Potjewijd, wie weet kan je er dan over een tijdje wel minder van op aan dat je bij een geschil op een objectieve rechter kan rekenen.

Zelf adviseert hij klanten die bijvoorbeeld een joint venture met een Chinees bedrijf aangaan daarom al een aantal jaar om vast te leggen dat geschillen beslecht worden in Singapore. „Ik heb op dit moment heel veel vertrouwen in het Hongkongse rechtssysteem. Maar wie weet hoe de situatie over tien, vijftien jaar zal zijn?”

Voor financiële instellingen zou Singapore inderdaad in theorie een logisch alternatief kunnen zijn als het „ecosysteem” in Hongkong verslechtert, zegt Paul Grootings, partner bij adviesbureau Serica, dat bedrijven adviseert over stappen op de Chinese markt. Mocht China in het uiterste geval op termijn helemaal een einde maken aan de speciale status van de stad, dan sluit hij een opkomst van Shanghai als nieuwe vestigingsplaats voor regionale hoofdkantoren niet uit. „In Shanghai zit je dan centraler in de Chinese markt.”

Maar Poldermans verwacht niet dat het allemaal zo’n vaart zal lopen. Volgens hem vergeten we in het westen snel dat ook China zelf heel afhankelijk is van de stad.

Veel Chinese (staats)bedrijven hebben een beursnotering in Hongkong, om zo toegang te hebben tot wereldwijde kapitaalmarkten. Sinds 2012 leverde die beursintroducties ongeveer 156 miljard dollar op, aldus het persbureau Bloomberg.

Ook is Hongkong onmisbaar als centrum van de handel in de zogenoemde ‘offshore’ Chinese yuan: dit is een soort tweede staatsmunt die wél verhandeld mag worden, in een poging de yuan een belangrijkere rol te geven op het wereldtoneel.

Poldermans: „Het financiële centrum Hongkong blijft vitaal voor China.”