Is de nieuwe ijstijd in de economie een feit?
In 1995 presenteerde Albert Edwards, strateeg van de bank Société Générale, zijn ijstijdtheorie. Hij voorspelde op grond van wat toen in Japan plaatsvond, dat inflatie zou uitsterven en de rentes negatief zouden worden. Het heeft bijna een kwart eeuw geduurd, maar het is bijna zover.
Steeds meer overheden kunnen lenen en geld toe krijgen. Van al het uitstaande eersteklas schuldpapier – landen met een A-rating of hoger (investment grade) – is er eigenlijk nog maar één land dat daarover rente moet betalen: de VS.
Maar als het aan president Trump ligt is ook dat snel voorbij. Hij wil zo snel mogelijk een negatieve rente om in de handelsoorlog niet het onderspit te hoeven delven. En als de Amerikaanse rente onder nul komt, zijn alle veilige havens ‘gejapaniseerd’. Zelfs een vijfde van alle schulden met een B-rating (junk) kennen nu al een negatieve rente.
Van de wereldwijde overheidsschuld staat 16,4 biljoen dollar (14.800 miljard euro) uit tegen een negatieve rente. En daar komen elke dag tientallen miljarden bij.
Spanje en Ierland – twee landen die zes jaar geleden op het hoogtepunt van de eurocrisis hun staatsobligaties niet aan de straatstenen kwijt konden – kunnen nu voor tien jaar lenen met geld toe. Van Denemarken, Duitsland, Finland en Nederland staan alle obligaties ongeacht de looptijd uit tegen een negatief rendement, van Frankrijk, België, Oostenrijk en Ierland is dat 80 procent en van Portugal en Spanje 70 procent. Alleen van Italië is het slechts 6 procent.
Maar pensioenfondsen en andere beleggers lijken ook daar de laatste obligaties met een beetje rendement op te kopen. In een poging negatieve rendementen te voorkomen kiezen grote beleggers voor langere looptijden en worden de kredietrisico’s voor lief genomen. Het zou een van de redenen voor de omgekeerde rentecurves zijn, waarbij de rente op lange termijn onder die op de korte termijn ligt.
De baten van negatieve rentes zijn dat overheden en bedrijven (ook bedrijfsobligaties kennen alle negatieve rendementen) gratis kunnen lenen. Maar het leidt tot zeepbellen op de vastgoed- en aandelenmarkt. Er ontstaan zombiebedrijven en zombiebanken. Pensioenfondsen kunnen op termijn niet aan hun verplichtingen voldoen.
Er is geen enkel bewijs dat negatieve rentes leiden tot een hogere kredietverlening of minder spaarzin. Bedrijven zijn in landen met negatieve rentes niet meer gaan lenen voor nieuwe investeringen. Integendeel: de investeringen in deze landen dalen. Ook leiden negatieve rentes er niet toe dat burgers minder gaan sparen en meer gaan consumeren. Het omgekeerde lijkt het geval: burgers lijken de krimp van hun spaarsaldi aan te grijpen om nog meer te gaan sparen omdat ze verliezen willen compenseren.
Negatieve rentes leiden tot groeiende onzekerheid bij bedrijven en burgers. Ze zijn geneigd minder risico’s te nemen en investeren en spenderen minder. De financiële ijstijd is eigenlijk al een feit.