Harbers beperkt schade voor VVD met snelle aftocht
Snel en zakelijk stapte Mark Harbers dinsdag op als staatssecretaris van Vreemdelingenzaken, na het verspreiden van onvolledige misdaadcijfers over asielzoekers. Zo beperkte hij de schade voor de VVD. Over het ministerie van Justitie en Veiligheid blijven de twijfels.
Alleen helemaal aan het einde van het debat, als Mark Harbers aankondigt dat hij de koning om ontslag gaat vragen, is er even een trilling in de stem te bespeuren. Daarna is de zakelijkheid en koelheid terug die het einde van zijn staatssecretariaat kenmerkt. Harbers raapt zijn papieren bij elkaar. Met een schuin glimlachje op het gezicht schudt hij de handen van meelevende Kamerleden. En dat is het dan: een vertrek zonder drama.
Zo sneuvelt de vierde VVD-bewindspersoon in ruim vier jaar op het ministerie van Justitie en Veiligheid (voorheen: Veiligheid en Justitie). Harbers zelf gaat alle vergelijkingen met zijn eerder vertrokken liberale voorgangers uit de weg. Hij gelooft niet dat er ‘iets in het water zit’ op het ministerie. ‘Iedere zaak staat op zichzelf. Ik kan alleen spreken over mijn eigen situatie.’
Harbers zal de geschiedenis ingaan als de man die struikelde over misdaadcijfers onder asielzoekers. Ernstige zaken als moord en verkrachtingen bleken tot Harbers eigen verbazing schuil te gaan onder het kopje ‘overig’. De Telegraaf kwam erachter, de Tweede Kamer reageerde onthutst. Nog geen week later trok hij zelf de conclusie: ik ga.
Bonnetjesaffaire
De VVD blijft zo een nieuwe martelgang bespaard. Voorgangers als Ivo Opstelten en Fred Teeven verzetten zich in hun bonnetjesaffaire bijna twee jaar tegen het onvermijdelijke. Ard van der Steurs ongelukkige loopbaan als minister eindigde verbolgen en vol zelfbeklag, snikkend in de armen van Mark Rutte.
Bij Harbers hoeft de premier dinsdag geen bijstand te verlenen. Een korte, schriftelijke reactie volstaat. ‘Politiek kan hard zijn’, aldus de premier. ‘Respect voor het besluit om af te treden.’
Het zakelijke einde past bij de reputatie van trouwe partijsoldaat die Harbers de afgelopen tien jaar heeft opgebouwd. Binnen de VVD knapte hij lastige karweitjes op zoals het controleren van het dwarse wetenschappelijk bureau, de Teldersstichting. Als financieel expert in de Tweede Kamer moest hij Rutte verdedigen toen die toch weer geld beschikbaar stelde voor de Grieken. Eenmaal staatssecretaris voor Vreemdelingenzaken voerde Harbers onder druk van de coalitie een kinderpardon door, hoewel hij zelf had verzekerd dat die nieuwe regeling er niet zou komen.
In zijn laatste Kamerdebat neemt hij zonder omwegen de schuld op zich voor het ‘onjuist informeren’ van de Kamer rondom de misdaadcijfers onder asielzoekers, een zeer gevoelig thema voor de VVD. PVV en Forum voor Democratie (FvD) staan klaar om de staatssecretaris in te wrijven dat hij moedwillig onwelgevallige zaken had verdoezeld, maar die kans krijgen ze niet door Harbers’ ‘dolkstoot in eigen rug’, zoals FvD-Kamerlid Theo Hiddema het omschrijft.
De VVD’er neemt het zichzelf kwalijk dat hij niet heeft ingegrepen toen zijn ambtenaren de gewraakte Rapportage Vreemdelingenketen 2018 in een eerder stadium aan hem voorlegden. In het rapport was een toptien opgenomen van meest voorkomende misdaden onder asielzoekers, zoals winkeldiefstal en zakkenrollen. Ernstige maar zeldzamere vergrijpen als moord en verkrachting bleven onzichtbaar voor de Kamer, omdat ze schuilgingen onder het kopje ‘overig’. Harbers: ‘Ik had daar moeten doorvragen.’
Deze cijfers hebben Mark Harbers uiteindelijk de kop gekost.
Tweede fout
Zijn tweede fout maakte Harbers naar eigen zeggen toen hij vorige week zei dat het niet vermelden van de ernstigste delicten slechts een ‘onbedoeld gevolg’ was van de gekozen toptien-presentatie. Dat klopte niet, erkent de staatssecretaris dinsdag. Uit een reconstructie van de gang van zaken op zijn ministerie blijkt dat op verschillende momenten intern aan de bel is getrokken over het weglaten van de zware misdrijven. Meermaals spraken medewerkers hardop uit dat dit wel eens tot ‘verwarring en terechte vragen’ kon leiden.
Dat de toptien-opzet toch is doorgezet, komt volgens Harbers doordat de cijfers ‘op zichzelf een wereld van vragen opriepen’. Als voorbeeld noemt hij de ‘31 meldingen van moord en doodslag’ die nu wel zichtbaar zijn geworden. In werkelijkheid gaat het om één dodelijk slachtoffer, met daarnaast veel pogingen en enkele seponeringen en dubbelregistraties. Omdat de cijfers zo onduidelijk waren, hebben de ambtenaren toch vastgehouden aan de oude presentatie.
Het vertrek van Harbers kan bij de Kamer niet de zorgen wegnemen over het ministerie. Hoe kan het, vraagt GroenLinks-Kamerlid Bram van Ojik, dat de ambtenaren die zich met het rapport bezighielden niet doorhadden hoe explosief hun keuzes waren? ‘Er is iets mis met de politieke antenne.’
Politieke slachtoffers
Ook andere Kamerleden richten hun pijlen op het departement dat aan de lopende band politieke slachtoffers blijft eisen. ‘Elke keer wordt beterschap beloofd’, verzucht PvdA’er Attje Kuiken. ‘Wat maakt dat dit niet verandert? Wie of wat houdt dat tegen?’ Het ministerie is ‘door en door verrot’, meent Geert Wilders. ‘Misleiding, bedrog, manipulatie, alles wordt uit de kast getrokken.’
Harbers had juist willen afrekenen met het slechte imago van zijn ministerie. De woorden ‘openheid’ en ‘transparantie’ lagen hem tijdens zijn bewind in de mond bestorven. Het is de enige manier om het draagvlak voor zijn asielbeleid te behouden, zegt de VVD’er ook dinsdag weer. Hij heeft niet voor niets zelf de aanzet gegeven tot het gedetailleerder rapporteren over de misdrijven van asielzoekers. ‘Het streven om maximale transparantie te bieden, heeft averechts uitgepakt’, concludeert de VVD’er tijdens zijn laatste debat wrang.
Een groot deel van de Kamer toont respect voor Harbers’ besluit om te vertrekken. Een politieke terugkeer lijkt daardoor op termijn niet uitgesloten. Zelf houdt Harbers die optie ook open. Hij spreekt van zijn laatste debat ‘in deze functie’.