Freek de Jonge: ‘Wonderlijk dat de woede zich nu op mij richt’

Consternatie op het Boekenbal, het was alweer even geleden. Directeur van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek Eveline Aendekerk is vrijdagavond net aan haar openingstoespraak begonnen als deze verstoord wordt.

“Terwijl we ons opmaken voor een heel mooi feest”, sprak de volledig in het roze geklede Aendekerk vanaf het podium in het Internationaal Theater Amsterdam, “is zo’n 35 kilometer verderop een stille tocht gaande. Mijn gedachten zijn daarom ook bij Utrecht.”

Een moment stilte.

Dan staat iemand op. “Maar ik hoop ook bij de afgelopen verkiezingen.” Het is Freek de Jonge. Aarzelend gelach van het publiek, wat mensen klappen. Veel mensen niet. Aendekerk probeert verder te gaan, maar De Jonge overstemt haar. Hij krijgt de aandacht.

“Ik vind dat we aan het begin een statement moeten maken over de toespraak die Thierry Baudet heeft gehouden.” De Jonge verwijst naar de speech die Forum voor Democratie-fractievoorzitter woensdag hield na de verkiezingswinst van zijn partij bij de stembusgang voor de Provinciale Staten. De politicus zei onder meer dat “we ondermijnd worden door onze universiteiten, door onze journalisten, door de mensen die onze kunstsubsidies ontvangen”. Na De Jonges interruptie is het even rumoerig in de theaterzaal voordat Aendekerk haar toespraak hervat.

Lees ook: Wat zei Baudet eigenlijk in zijn overwinningsspeech?

De dag na het Boekenbal rest vooral de ophef – op sociale media en daarbuiten. Velen vonden de actie van De Jonge respectloos. Zangeres en schrijfster Aafke Romeijn noemde het vrijdagavond op Twitter “gênant in het kwadraat” dat de cabaretier “minutenlang door de presentatrice heen heeft staan schreeuwen, terwijl zij stilte vroeg voor de slachtoffers in Utrecht”.

NRC belde met de cabaretier.

Hoe heeft u de kritiek op uw interventie ervaren?
Freek de Jonge: “Het is wonderlijk dat de woede zich nu op mij richt. Waar het om ging, dáár zou iedereen zich op moeten richten. Dat de voorman van de partij met de meeste stemmen zegt dat alle ellende waar we in verkeren veroorzaakt is door journalisten, kunstenaars en wetenschappers en dat er van vrouwen weinig te verwachten is.”

De meesten vonden het vooral slecht getimed. Dwars door de toespraak van Aendekerk, net in het stiltemoment voor Utrecht.
“Ja, dat was inderdaad slecht getimed. Tamelijk ongelukkig. Daar ga ik verder geen kwalificaties van geven. Ik kan alleen maar zeggen: blijf kijken naar dat punt, wind je op over die toespraak, over de opkomst van de Forum voor Democratie en die achterban. Een deel van die achterban is onschuldig, maar er zit ook een gevaarlijke groep achter.”

Maar waarom koos u juist dit moment om uw boodschap over te brengen?
“Ik vond dat de mensen die daar zaten, intellectueel Nederland - die worden rechtstreeks bedreigd door Baudets toespraak. Hij viel het vrije woord zonder meer aan. Het Boekenbal was juist het moment om op te staan.”

In de zaal volgde na enige momenten wat applaus op wat u zei, iemand riep wat. Had u meer bijval verwacht?
“Ik heb geen moment op bijval gerekend. Dat maakt me niks uit.”

Wat wilde u er dan mee bereiken?
“Dat we ons focussen op dat fragment uit die toespraak. Daarmee komt-ie aan het fundament van onze samenleving. Bloedlink. Dat kun je niet over je kant laten gaan. Dat is ongelofelijk griezelig gedachtegoed.”

Je kunt ook zeggen: we leven nou eenmaal in een democratie. En ruim 14 procent van de mensen die woensdag ging stemmen, koos Forum voor Democratie.
“Dat is nou juist zo angstaanjagend. Laten we wakker worden. Wilders is min of meer voorbij, maar er is iets voor in de plaats gekomen. Het draagt misschien een andere jas, het is misschien goed gekleed, maar de boodschap is nog veel directer. Een groot gedeelte van de stemmers koos Baudet omdat deze mensen niet op een andere partij wilden stemmen. Die weten helemaal niet precies waar hun stem heengaat.”

Wat voor reacties krijgt u vandaag?
“Nou, ik ga niet zitten beweren dat het de hele dag al bemoedigende complimenten regent. Maar dit is noodzakelijk. We moeten niet eerder rusten voordat we dit met wortel en tak uitroeien.”

Nu bedient u zich wel een beetje van dezelfde terminologie als de mensen die u bekritiseert.
“Over het gedachtengoed heb ik het nu hè? Ik weet niet of je iets weet van de geschiedenis van de twintigste eeuw, maar daar sluit dit naadloos bij aan.”

Had u het hetzelfde gedaan als u terug kon naar vrijdagavond?
“Ja hoor. Het moment was alleen ongelukkig, maar het moment is altijd ongelukkig. Daarom was het juist wel weer zo gelukkig. Het was precies wat het zijn moest. Zo ontstaat er discussie, zo ontstaat er onvrede. Het is alleen ongelofelijk jammer dat het zich nu tegen mij richt. Ik ben de boodschapper. Kijk naar de boodschap. Ben je het eens met deze partij, die in de Eerste Kamer de grootste is geworden? Ik voel me er persoonlijk door bedreigd.”

Correctie (23 maart 2019): in een eerdere versie van dit artikel was de naam van Aafke Romeijn verkeerd gespeld. Dat is aangepast.