VVD-senator Jorritsma onder vuur vanwege vermeende kartelafspraken

Het draait om het project Leiding over West, twee pijpleidingen, die warmte en CO2 moeten gaan transporteren van de industrieën in de Rotterdamse haven naar de glastuinders in het Westland. Zes jaar geleden begon Gerard Hofman, directeur van Warmtebedrijf Westland WBW, dit project. 

Het Havenbedrijf in Rotterdam zou zorgen voor de contacten met de industrieën en voor de aanleg van de infrastructuur daar, en WBW zou zorg dragen voor het distributienet in het Westland. Het project is onderdeel van een veel groter project voor warmte-uitwisseling en CO2-handel: de Warmterotonde.

Het gaat om een groot project, met een investering van vele tientallen miljoenen euro’s. Hofman zocht een bedrijf dat ervaring heeft met het leggen en exploiteren van dergelijke infrastructuur, en kwam uit bij Alliander. Dat is een van de drie grote netbeheerders in Nederland. 

Alliander beheert de gas- en stroomdistributie ruwweg in Noord-Holland en Gelderland. Firan, een werkmaatschappij van Alliander, was volgens Hofman het best voor de klus toegerust: deskundig en gretig.

De samenwerking vlotte prima. Firan/Alliander zou uiteindelijk eigenaar worden van de infrastructuur, zo legden beide in september 2017 vast in een intentieverklaring. In maart vorig jaar zou Firan nog hebben gezegd dat het die overname wilde versnellen.

Kink in de kabel

Maar daarna kwam er een kink in de kabel, blijkt uit stukken die bij de rechtbank in Arnhem zijn gedeponeerd. WBW en Firan zouden op 13 juni vorig jaar de overname door Firan verder regelen, maar in plaats daarvan stuurde Firan op die dag een briefje dat de hele samenwerking niet kon doorgaan. 

Een reden werd er niet bij gegeven, maar in een later gesprek beriep Firan zich erop dat de overnameprijs te hoog zou zijn. ‘Volstrekt ongeloofwaardig’, zegt Hofman. ‘Tot dat moment was de samenwerking prima. En de financiële experts waren nog druk bezig met de waardebepaling.’

In feite, denkt Hofman, was er iets heel anders aan de hand: de moedermaatschappij van Firan, Alliander, heeft afspraken gemaakt met een andere netbeheerder in de regio, Stedin. Het leidingenproject zou komen op het grondgebied waar Stedin de gas- en elektriciteitsnetten beheert.

Twee dagen voordat Firan zich zonder opgave van redenen terugtrok, op 11 juni vorig jaar, was er een reguliere bijeenkomst van netbeheerders, zoals die enkele keren per jaar worden gehouden. Meestal zijn het rustige bijeenkomsten, want het zijn immers allemaal keurige overheidsbedrijven als Alliander, Stedin en Enexis, die de publieke zaak zijn toegedaan. Maar op deze bijeenkomst knetterde het als nooit tevoren.

‘Felle botsing’

Volgens de pleitnota van de advocaat van WBW, Winfried van den Muijsenbergh, kwamen de directeuren van Alliander en van Stedin met elkaar in felle botsing. Bestuursvoorzitter Marc van der Linden van Stedin, eiste dat Alliander zich uit ‘zijn’ gebied zou terugtrekken. 

Ingrid Thijssen, bestuursvoorzitter van Alliander, gaf zich niet zomaar gewonnen. ‘De gemoederen tussen Thijssen en Van der Linden zouden (...) zo hoog zijn opgelopen, dat de vergadering voor vijftien minuten moest worden geschorst, waarna de beide bestuurders zich hebben teruggetrokken uit het overleg’, aldus het verslag in de pleitnota. Pas later schoven ze weer aan ‘met de mededeling dat Alliander en Stedin hun activiteiten voortaan weer tot hun eigen gebied zouden beperken’.

Verboden gebiedsafspraken, concludeert Hofman. En met het voorlopig getuigenverhoor wil hij daarvoor de bewijzen verzamelen. 

Annemarie Jorritsma is als president-commissaris van Alliander bij de zaak betrokken. Zij zou tegenover Jan Zegering Hadders, ex-bankier van ING en onderhandelaar namens WBW, hebben gezegd dat er inderdaad gebiedsafspraken zijn gemaakt tussen de netbeheerders. 

En daarom wordt ook Jorritsma, evenals haar man Gerlof die bij dat gesprek aanwezig was, nu gedaagd als getuige. De complete raad van commissarissen van Alliander zou van de gebiedsafspraken op de hoogte zijn, aldus de pleitnota. 

Geothermie Westland

Alliander trok zich op hetzelfde moment terug uit een ander duurzaam-energieproject in het Westland, Geothermie Westland, een project van enkele tuinders dat teven bijna 500 woningen in de wijk Liermolen in De Lier zou verwarmen. 

In een mail laat Alliander aan dat project weten dat ‘Alliander vandaag (18 juni 2018, red.) het strategisch besluit heeft genomen niet meer actief te zijn buiten Liander gebied’, ‘vanwege de grote opgave in het eigen netgebied’.

Netbeheerders zijn overheidsbedrijven die vooral actief zijn in de distributie van stroom en gas, en hebben daarvoor elk een eigen gebied. Maar dat geldt niet voor warmte en CO2, zegt Hofman van WBW. ‘Dat zijn vrije markten.’ Daarom, zegt hij, zijn gebiedsafspraken verboden. 

Jorritsma denkt daar anders over. ‘Er is geen sprake van een marktverdeling, want dan moet je een markt hebben, en daar is hier geen sprake van’, zegt ze tegenover De Telegraaf.

‘Buitensporig bedrag’

De woordvoerder van Alliander zegt ‘zich niet te herkennen’ in de door WBW geschetste gang van zaken. Volgens hem wilde WBW dat Alliander voor ‘een buitensporig bedrag’ de infrastructuur zou overnemen, en daarop brak Alliander de samenwerking af. Verder wil hij, ‘lopende de rechtszaak’, geen mededelingen doen.

WBW had weinig juridisch verweer tegen het opzeggen van de samenwerking door Firan/Alliander, want in hun intentieovereenkomst stond nadrukkelijk dat partijen niet juridisch gebonden waren. Maar als Alliander ‘verboden afspraken’ zou hebben gemaakt met Stedin, is het een ander verhaal. 

Met een voorlopig getuigenverhoor wil WBW aantonen dat er verboden afspraken zijn gemaakt. En als Firan/Alliander dan niet alsnog terugkeert in de samenwerking, ‘dan kan er een schadeclaim komen’. Wanneer het getuigenverhoor plaatsvindt, is nog niet vastgelegd.

Het project kan nu wel vertraging oplopen, zegt Hofman. ‘We hebben al enkele tientallen tuinders gecontracteerd. Het is wel mogelijk dat we, door het afhaken van Alliander, het project gefaseerd moeten gaan aanleggen.’ Dat zou betekenen dat de eerste leveringen niet in 2022 maar in 2023 zouden kunnen beginnen.