Fries stemt over landschapspijn, Zeeuw over vakantieparken

Gaan grutto, kievit en scholekster straks boven economisch rendement?

Landbouw, landschap en biodiversiteit zijn in Friesland het grootste thema bij de verkiezingen. ‘Als boer voel je je nog weleens in de hoek gedrukt.’

Als er één groep beducht is voor de uitslag van de provinciale verkiezingen, dan zijn het wel de agrariërs in Friesland. Landbouw staat centraal in de campagne – maar niet op een manier die de boeren erg gerust stelt over de toekomst.

Gaat straks het waterpeil in het veenweidegebied omhoog? Koopt de provincie vruchtbare landbouwgrond op om er natuur van te maken? Wordt iedereen zo’n beetje verplicht tot biologisch boeren? Zijn grutto’s, scholeksters en kieviten straks belangrijker dan economisch rendement?

‘Als boer voel je je nog weleens in de hoek gedrukt: wat we ook doen, het is nooit genoeg. Dat is weleens frustrerend’, zegt Trienke Elshof. Met haar man Henk heeft ze een modern melkveebedrijf met 240 melkkoeien en 115 hectare land in Oldetrijne, een dorpje tegen Overijssel en de Noordoostpolder aan.

Vroeger hadden de boeren uit lintdorpen als Oldetrijne hun hooilanden in deze streek. Na de ruilverkaveling van de jaren zeventig maakten de blauwgraslanden plaats voor grote, moderne melkveehouderijen. De eerste buren van Trienke Elshof, regiovoorzitter van agrarische ondernemersvereniging LTO Noord, wonen pas een kilometer verderop.

Nu krijgt de landbouw zo’n beetje van alles de schuld. Het ooit zo gevarieerde Friese landschap met zijn boerenslootjes, bloemrijke landerijen en weidevogels zou onder dwang van de economische wetten veranderd zijn in een een­tonige vlakte met betongras, megastallen en turbokoeien.

De Friese tweespalt tussen agrariërs en natuurliefhebbers balde in 2016 ­samen in het begrip ‘landschapspijn’. Gemunt door een hoogleraar trekvogelecologie, groot gemaakt in columns in de Leeuwarder Courant. ‘Landschapspijn schurkt tegen weemoed aan’, beschreef journalist Jantien de Boer in een boekje over het fenomeen. ‘Maar het is geen zeurend gevoel van nostalgie, het is eerder een vlijmende pijn die door je borst snijdt.’

De landschapspijn laat zich nog steeds voelen in Friesland, bij boeren, burgers en buitenlui. Oplossingen voor de landbouw, landschap en biodiversiteit zijn in de provincie het belangrijkste verkiezingsthema, zo blijkt uit onderzoek van het Fries Sociaal Planbureau. De provinciale politiek is er sterk door verdeeld; vorig jaar diende een nagenoeg voltallige oppositie een initiatiefvoorstel in om het veenweidegebied te vernatten. Goed voor de natuur, maar niet voor de boeren. De coalitie van CDA, VVD, SP en Fryske Nasjonale Partij hield het plan toen nog tegen, maar inmiddels is duidelijk dat alle politieke partijen in Friesland het grondwaterpeil in het veenweidegebied omhoog willen.

De boeren reageerden als door een wesp gestoken op de landschapspijn. Zeker in het begin was er veel verzet en onbegrip, zegt Elshof. ‘Dat bekende: hart luchten, boze stukken in de krant, hakken in het zand.’ Want ja, de weidevogel mag dan beschermd zijn, de buizerd en de vos zijn dat ook – daar doe je als boer weinig aan met maatregelen voor nestbescherming.

Ook de roep om de intensieve landbouw meer ‘natuurinclusief’ te maken, maakt haar achterban ‘wel een beetje ­zenuwachtig’, zegt LTO Noord-voorzitter Elshof. ‘Er komt nu zoveel druk: wat betekent dat voor de toekomst van mijn bedrijf en de waarde van mijn grond? Er zitten vaak geen euro’s bij al die idealistische ideeën.’

Intussen verandert er wel degelijk wat op het platteland, zegt ze. Zo doen boeren mee aan initiatieven van FrieslandCampina om kruiden en klaver in te zaaien. ‘Een paar jaar geleden hoorde je daar niemand over’, erkent Elshof. ‘Nu raakt het weer meer in het dna van de boer. Dat waren we misschien ook wat kwijtgeraakt.’

Van oudsher is Friesland een echte landbouwprovincie (‘Als je ziet hoeveel zuivel hier is’) en dat moet volgens de sector zo blijven. De contacten met het provinciehuis in Leeuwarden waren en zijn goed. ‘Maar de druk van de oppositie neemt toe en na de verkiezingen krijgen we een herschikking’, verwacht Elshof. ‘Wie maken straks de dienst uit? We moeten aan de bak als boeren, in gesprek blijven.’

Wat volgens haar het ergste zou zijn, is als provincie en landbouw na de verkiezingen niet meer met elkaar in gesprek zouden blijven. De Friese agrariërs zijn geschrokken van wat er in Noord-Brabant is gebeurd. Daar voelden de boeren zich overvallen toen ze te horen kregen dat maatregelen voor verduurzaming opeens zes jaar eerder moesten worden gerealiseerd. ‘Boeren waren erdoor overvallen en veel bedrijven stoppen’, zegt Elshof. ‘Dan heb je de poppen aan het dansen.’

ZEELAND: Ligt het laatste woord over vakantieparken bij de gemeente of bij de provincie?

Aan de kust van Zeeland mag niet meer worden gebouwd. Dat legt druk op de oevers van het Veerse Meer en de andere binnenwateren. ‘Stilstand is achteruitgang.’

Aan superlatieven geen gebrek bij de makelaar die de ‘water­villa’s’ aanprijst van Harbor ­Village het Zilveren Schor. Aan het Veerse Meer bij Arnemuiden verrijst ‘het vakantieresort met de grootste en meest exclusieve vakantievilla’s van heel Nederland’. De woningen, als tweede huis of als ‘rendabel beleggingsobject’, hebben een inpandig botenhuis en een aanlegsteiger. En dat vanaf 8 ton.

‘De parel van Zeeland’, zo typeert de projectontwikkelaar het Veerse Meer tussen Walcheren, Noord-Beveland en Zuid-Beveland. En aan parels valt geld te verdienen, zoveel is wel duidelijk. Rond het 22 kilometer lange Veerse Meer zijn tien projecten voor vakantieparken, ecolodges en buitendijkse huisjes in de planning of al in uitvoering.

Jan Kollaart uit Goes ziet het met lede ogen aan. ‘In 2017 heeft de provincie de Kustvisie vastgesteld. Aan de Noordzee worden geen nieuwe bouwprojecten meer toegestaan’, zegt de mede-oprichter van de kersverse Vereniging ­Bescherm De Delta. ‘Een goede stap, maar het betekent dat de recreatiesector nu de blik heeft verlegd naar de oevers van de binnenwateren.’

Het gevolg, volgens Kollaart: een ongeremde toename van strandpaviljoens, strandslaaphuisjes, hotels, lodges op ­waterkeringen en uitbreidingen van ­vakantieparken in het achterland. ‘Honderden bezitters van stacaravans worden verdreven om ruimte te maken voor luxeappartementen. De rust, ruimte en openheid staan onder druk, terwijl dat precies de redenen zijn waarom toeristen hier zo graag komen.’

Dat er na de Kustvisie een Oever- of Deltavisie voor de binnenwateren moet komen, daarover is de Zeeuwse politiek het nog wel eens. Groot is de verdeeldheid over wat er straks nog wel en niet meer mag aan het Veerse Meer, de Westerschelde of het Haringvliet. Hoeveel vrijheid krijgt de recreatiesector?

VVD, CDA en SGP staan open voor nieuwe initiatieven. ‘Stilstand is achteruitgang. Ik ben geen voorstander van grootschalige parken, maar wel van kleine projecten’, bepleit Harry van der Maas. Toerisme is een van de belangrijkste economische pijlers van Zeeland. De SGP-lijsttrekker en gedeputeerde heeft groot vertrouwen in de lokale onder­nemers. ‘Zij zijn hier zelf opgegroeid en trots op de rust, de ruimte en de wijde horizon. Laat hen een goede boterham verdienen’, zegt hij na een verkiezingsdebat in theater De Mythe in Goes.

De SGP’er geeft het voorbeeld van een ondernemer in Wolphaartsdijk (gemeente Goes), die buitendijks ecologische vakantiehuisjes wil bouwen. ‘Sommige tegenstanders staan meteen op hun achterste benen, maar die onder­nemer wil ook wandel- en fietspaden aanleggen. Is dat niet prachtig?’

GroenLinks, Partij voor de Dieren, SP, D66 en PvdA nemen liever het zekere voor het onzekere. ‘De SPG schetst wel een ontzettend romantisch beeld van de ondernemers’, meent Statenlid en PvdA-lijsttrekker Anita Pijpelink. ‘Zeeland is van ons allemaal en niet alleen van die liefdevolle ondernemer. Dat geldt dus ook voor de Deltawateren.’

Haar schrikbeeld zijn de ‘vermaledijde’ pijplijnprojecten, bouwplannen in de planfase. Nadat de Kustvisie was aangenomen, bleken nog de nodige projecten ‘in de pijplijn’ te zitten. ‘In de praktijk bleek het moeilijk daar nog nee tegen te zeggen’, aldus Pijpelink. Daarom wil ze voor de Delta zo snel ­mogelijk een provinciale plan- en bouwstop. ‘Eerst nadenken, dan beslissen.’

De vraag is wie het laatste woord heeft over nieuwe vakantieparken: de provincie of de gemeenten? Rond het Veerse Meer wilden Middelburg, Goes en Noord-Beveland zelf de regie. Anderhalve maand geleden vroegen ze de provincie toch om hulp met het beoordelen van de vele plannen voor recreatie. De critici denken dat er voor die plannen feitelijk al geen weg meer terug is.

CDA-gedeputeerde en lijsttrekker ­Jo-Annes de Bat is minder somber. ‘De gemeenten hadden niet genoeg capaciteit, dus we helpen ze nu.’ Hij voelt niets voor een dictaat van het provinciehuis. ‘We moeten een Deltavisie maken met ondernemers, bewoners, natuurclubs en gemeenten. Net zoals dat is gebeurd met de kust.’

Jan Kollaart van de Vereniging Bescherm De Delta houdt zijn hart vast. ‘Al die gehaaide projectontwikkelaars denken: snel nog mijn plannen indienen.’ Ofschoon zo’n plan geen garantie voor succes is. In 2016 haalde Kollaart

16 duizend handtekeningen op tegen een schiereiland in het Veerse Meer voor een hotel, restaurant, villa’s en bungalows. Het project in Noord-Beveland ging van tafel.

‘Ik geloof dat er nog wat schadeclaims tegen de gemeente lopen’, gniffelt Kollaart, ‘maar dat is mijn probleem niet.’