Elke speler stemt mee in de ploeg zonder coach

Een schim doorklieft de duisternis van een Zwols schoolplein, om in een hoek stil te houden bij een deur die de toegang tot een gymzaal blijkt te zijn. De onbekende, rechtervoet nonchalant tegen de muur, is bij nadere kennismaking Ray Espoza. Ja, hij is speler van Coniche Topvolleybal Zwolle, ‘het eerste zelfsturende topsportteam ter wereld’, zoals de website ronkend vermeldt. Ja, de maandagse training begint over een half uur, maar de speler met de sleutel is nog onderweg. Ja, hij is wat vroeg, vanwege het treinschema vanuit woonplaats Groningen.

Waarom Espoza, een 26-jarige Curaçaoënaar, heeft gekozen voor zelfsturing? Simpel, omdat Zwolle dichter bij Groningen ligt dan Apeldoorn, de stad van zijn vorige club, Dynamo. Scheelt een uurtje treinen. Meegenomen in het drukke leven van een student, die aan een scriptie werkt, stage moet lopen en wiens vriendin in Almere woont. Volleybal is zijn passie. In Zwolle speelt hij eredivisie, terwijl hij bij Dynamo in het tweede team speelde. Ook een pre, die promotie.

Hoe zit het dan met die zelfsturing? Geen bewuste keus? Niet echt. Espoza accepteert het systeem waarin de spelers alles – maar dan ook alles – zelf bepalen en ziet beslist voordelen. Maar hij geeft diep in zijn hart, zegt hij, de voorkeur aan een trainer. Hij heeft zich aangepast.

Training begint met een kringgesprek

Espoza is de uitzondering, blijkt tijdens het kringgesprek waarmee elke training begint. Zijn teamgenoten noemen hartstochtelijk hun doelen voor die avond, waarna een inventarisatie van alle wensen de trainingsvormen bepaalt. Er wordt ook begrip voor absentie voor de dag erna gevraagd, omdat een zus voor langere tijd vertrekt, evenals voor mogelijke gestresste reacties als gevolg van tentamendrukte. De coördinatie van de oefeningen ligt bij Thijs van Noorden, routinier, speler met een trainersachtergrond en één van de initiatiefnemers tot zelfsturing.

De training zonder coach verloopt soepel, gedisciplineerd, ogenschijnlijk gestructureerd, maar ondanks alle gelijkheid is er een pikorde. Jelle Hilarius, een andere grondlegger van zelfsturing, Jan-Willem het Lam en Reinold Schoonhoven zijn het nadrukkelijkst aanwezig. Niek Tijhuis, Bert Bril, Jens de Hoogh en Rens Meijer zijn en gedragen zich als de wat gereserveerde jonkies van het team. Espoza is ontegenzeglijk de stilste.

Vanaf de kant bespiedt Gerard van Vliet als een indiaan de training. Soms wordt hem gevraagd opnamen te maken, waarna hij met zijn iPad beelden van een oefening schiet, die de betrokkenen vervolgens gretig bekijken. Van Vliet is teambegeleider en tot op zekere hoogte bewaker van het zelfsturingsconcept. Hij introduceerde tweeënhalf jaar terug het idee van autonomie, toen Hilarius en Van Noorden, na het wegvallen van hoofdsponsor Landstede, hem advies voor een doorstart vroegen. Zwolle zonder eredivisievolleybal, dat mocht niet gebeuren, vonden de twee spelers.

Als oprichter van het consultancybedrijf Coniche, de hoofdsponsor, heeft Gerard van Vliet twee petten op, hoewel directeur Marco Vianen alle sponsorzaken afhandelt. Voor de zuiverheid. Van Vliet, alleen nog medewerker en aandeelhouder, is de schrijver van ‘w1nnen’, de filosofie van zelfvoorzienendheid die in Zwolle wordt toegepast. Van Vliet: „Een coach heeft ook maar een mening en verkondigt niet dé waarheid. Sport werkt wezenlijk anders dan een bedrijf, maar dat maakt het interessant, omdat ervaringen uitwisselbaar zijn.”

Verantwoordelijk voor deel budget

Deel van de overeenkomst met de Zwolse volleyballers is dat zij met twintig vlogs, tien blogs, papers en deelname aan kennisevents hun ervaring met zelfsturing met de hoofdsponsor delen. De afspraak: veertig acties à raison van 500 euro. Naast de 5.000 euro cash van Coniche zijn de spelers dus zelf verantwoordelijk voor 20.000 euro aan inkomsten, bijna de helft van het budget van 50.000 euro.

Met die zelfwerkzaamheid wil het echter niet vlotten. Resultaat tot nu toe: nul vlogs, nul blogs, nul kennisevents en een paper in de maak, dankzij een studente van Hogeschool Windesheim die onderzoekt of een sportteam beter af is met twaalf coaches dan met één. Tot ergernis van ‘penningmeester’ Het Lam, die onlangs tijdens een tussen-evaluatie de alarmbel luidde in, oh ironie, een etablissement genaamd De Zevende Hemel. De spelers hebben beterschap beloofd en gaan werk maken van blogs en vlogs. Het komt goed, denkt Het Lam, die snapt dat het extra werk naast baan of studie belastend is. Ook nog eens voor niets, want de spelers van Zwolle verdienen geen euro.

Bij de dinsdagtraining duikt Lourens van der Linden op. Hij kwam op de trainerscursus in contact met Van Vliet en raakte enthousiast over zelfsturing. Van der Linden verbond zich aan Zwolle, ook al moet hij er helemaal voor uit Drunen komen, een afstand van bijna 150 kilometer. „Mijn vrouw was minder enthousiast toen ik zei voor nop bij Zwolle aan de slag te gaan”, onderstreept hij zijn ambitie.

Van der Linden maakt zich vooral nuttig als (video-)analist en opsteller van het gameplan. Waar Van Vliet tijdens wedstrijden de time-outs aanvraagt, is Van der Linden verantwoordelijk voor de wissels, die ook door spelers kunnen worden aangevraagd. Met Van Vliet en de langdurig geblesseerde speler Jonas Mulder vormt hij het expertpanel dat uiteindelijk verantwoordelijk is voor de opstelling.

Dat werkt zo: voor donderdagnacht 00.00 uur moet iedere speler zijn voorkeursopstelling hebben doorgegeven, waarna Van der Linden de stemmen telt en het resultaat daags erna in het expertpanel bespreekt. Het driemanschap hakt de laatste knopen door. Dat levert hooguit discussie op over spelers met een min of meer gelijk aantal stemmen. Of, zoals afgelopen vrijdag, over de vraag of Van Noorden zaterdag tegen SV Land Taurus moest spelen. Vanwege zijn absentie bij drie van de vier trainingen kreeg hij weinig stemmen. Van der Linden wilde de sterke aanvaller opstellen, de andere twee niet, waarna Van Noorden op democratische gronden op de bank belandde.

Op donderdag meldt Matt van Wezel zich in de trainingshal. De bondscoach van Noorwegen, koud terug van een trainingskamp in Scandinavië, hervat in Zwolle zijn vrijwilligerswerk als technisch adviseur. Opvallend: in zijn aanwezigheid verloopt de training behoorlijk gestructureerd. Van Wezel, die de vrouwen van Sliedrecht tweemaal op rij naar de landstitel leidde, verdiept zich tussen zijn Noorse tripjes uit pure coach-interesse in het Zwolse zelfsturingsproject. Dat hij ook van nut kan zijn, is meegenomen.

Zijn ervaringen? Van Wezel is op zijn hoede, want hij wil niemand kwetsen. „Ik mag er niks van vinden, terwijl ik heel veel vind”, zegt hij. „Ik hoop hier beter te worden in het stellen van open vragen. Ik probeer er achter te komen hoe ik spelers iets kan leren, zonder iets op te dragen. Ik geloof in een zelfsturend team, omdat de spelers dan intrinsiek gemotiveerd zijn, maar zo extreem als in Zwolle wil ik het niet doorvoeren. Ik zit vaak met een engeltje en een duiveltje op mijn schouders. De ene training denk ik: dit is geweldig, maar een andere dag: ik word gek hier.”

Canadese spelverdeler te duur

Aan het eind van de training, in de traditionele tip-top-ronde, waarin spelers kunnen zeggen wat er in hun ogen goed en fout ging en wat er eventueel verbeterd kan worden, wordt tussen neus en lippen besloten om af te zien van een extra spelverdeler voor de rest van het seizoen. Vanwege de strijd tegen degradatie was onderzocht of de naar Duitsland vertrokken Canadese spelverdeler Joshua Lynch, die vorig seizoen zo goed was bevallen, kon terugkeren. Kosten, inclusief zakgeld, woonruimte en een ticket naar Canada: 5.000 euro. Financieel te risicovol, oordeelde Het Lam.

Lees ook: In het volleybal draait alles om de teamprestatie

De ogenschijnlijk gladjes verlopen trainingen resulteerden zaterdag in een kansloze 3-0 nederlaag tegen Taurus. Conclusie: Zwolle krijgt het lastig in de play-outs, waarin de drie laagst geplaatste eredivisieteams om één degradatieplek strijden. De ploeg komt kwaliteit tekort, met name bij de spelverdeling. Geen medespeler die Bril iets verwijt, maar van iemand die vorig seizoen als tweede spelverdeler met Olhaco Hoogeveen uit de Top Divisie degradeerde, kan onmogelijk een dragende rol worden verlangd. Wel is er in de tip-top-ronde kritiek, vooral van De Hoogh en Espoza, die gif spuwen over hun reservebeurten.

Resteert de vraag: betekent degradatie het einde van het zelfsturingsmodel in Zwolle? Geen speler die antwoord wil of kan geven, maar er is merkbaar scepsis. Middenspeler Het Lam heeft zijn twijfels: „We moeten eens over een dood punt heen. Maar ik vraag me af of we tijdig dat momentum krijgen. Dat is heel erg afhankelijk van mensen die de meeste energie in het team steken. Als Thijs, Jelle, Gerard en ikzelf opgebrand zijn, is Zwolle een vliegtuig dat niet meer van de startbaan komt. Mocht het project mislukken, dan ontbraken ons de juiste parameters. In dat geval hoop ik dat anderen het concept omarmen.”