Alle vijftig goed? Laat de discussie over deze ‘belangrijkste kunstwerken’ maar losbarsten

Welke kunstenaars afgevallen zijn? Nee, dat gaat Hans den Hartog Jager niet vertellen. Het zijn er vele tientallen en ze hebben ook ‘heel goede’ werken gemaakt. Maar niet belangwekkend genoeg voor een plek in de top-50 van de meest toonaangevende kunstwerken die de afgelopen vijftig jaar in Nederland zijn gerealiseerd. Vanaf morgen zijn deze ‘kernkunstwerken’ te zien in Museum de Fundatie in Zwolle.

Discussie verzekerd, dat staat wel vast. Want kunstcriticus en tentoonstellingsmaker Hans den Hartog Jager mag dan een kenner zijn, zijn selectie van de vijftig ‘belangrijkste, beste en invloedrijkste’ kunstwerken is natuurlijk hartstikke subjectief. Want waar-om staat Ad Gerritsen niet op zijn ranglijst, van wie nu een tentoonstelling is in het Gemeentemuseum Den Haag? Waarom geen ‘Strandbeest’ van Theo Jansen? Waarom ontbreekt Zoro Feigl met zijn kinetische kunst? En had fotograaf Erwin Olaf niet een plek verdiend? Om maar een paar namen te noemen.

Den Hartog Jager houdt zijn kaken op elkaar. “Ik ga niet zeggen: sorry dat die en die er niet bij zitten. Dat zou ook heel hatelijk zijn. Op mijn groslijst stonden 120 werken, maar het mochten er maar vijftig worden, wat niets afdoet aan mijn waardering voor de afvallers. Het zijn mijn keuzes en die zijn erg goed afgewogen.” Ongetwijfeld komt er kritiek, dat hoopt hij zelfs. “Want ik mis in Nederland de discussie over kunst. Met deze expositie en met mijn boek wil ik die een zetje geven.”

Daarnaast was het volgens hem ook hoog tijd voor dit overzicht van kunstwerken die ‘zo diep in de recente Nederlandse geschiedenis zijn verankerd dat iedereen ze zou moeten kennen’.  

Den Hartog Jager is deze ochtend nog druk bezig met het inrichten van de tentoonstelling. Het is al de vierde expositie die hij als gastcurator maakt voor het Zwolse museum. Van directeur Ralph Keuning kreeg hij de vrije hand. “Ralph en ik zijn het nooit eens, maar hij respecteert mijn keuzes.”

Gras

Op één punt kreeg hij zijn zin niet. Het kunstwerk  ‘Jump’ van Job Koelewijn mocht onder geen beding een plek krijgen in de museumzalen. Het werk is gebaseerd op herinneringen aan Koelewijns jeugd, waarin hij met vrienden de polder introk om over slootjes te springen. Koelewijn wilde dat er een echt weilandje in het museum kwam. Maar dat ging Keuning te ver, vanwege de beestjes in het gras die schade kunnen aanrichten aan kunstwerken.

Den Hartog Jager gebaart naar buiten, waar een grote container is geparkeerd. “Kom maar kijken hoe we het hebben opgelost.” De wanden van de container blijken aan de binnenkant volledig bekleed met spiegels. Op de vloer liggen grasplaggen, gestoken uit een weiland, met in het midden een slootje. Je waant je in de polder, waar je dankzij de spiegels tot in het oneindige kunt doorlopen en slootje springen. ‘Pure magie’ noemt Den Hartog Jager dit werk, dat gegarandeerd de publiekslieveling zal worden.    

Hoe kwam hij op het idee om deze top-50 te maken? “Ik wil laten zien wat een geweldige kunst er de afgelopen decennia in Nederland is  gemaakt. Tien tot vijftien van mijn keuzes zijn echte klassiekers, waarover geen discussie zal ontstaan. Ik denk aan ‘Fahne’, de zwarte vlag van Armando, en aan ‘Nummer acht’ van Guido van der Werve, het onvergetelijke beeld van een man die op een eindeloze ijsvlakte voor een ijsbreker uitloopt.” Maar hij koos ook kunstenaars die nauwelijks bekend zijn, zoals Ria van Eyk en Gerrit van Bakel. “Dat zal best vragen oproepen, maar ze mogen niet ontbreken, omdat ze bijzonder werk hebben gemaakt.”

Intuïtie

Het verbindende thema tussen de zeer uiteenlopende werken is ‘Vrijheid’, al past niet elk kunstwerk in die mal. Het begrip vrijheid heeft in de afgelopen halve eeuw een enorme draai gemaakt, licht hij toe. “Vijftig jaar geleden stond het nog voor het breken met de benauwde, knellende tradities van de jaren veertig en vijftig. Dat weerspiegelde zich ook in de kunstwereld, waar in het revolutiejaar 1968 de conceptuele kunst definitief doorbrak. Een halve eeuw later is dat radicaal veranderd. Nu is het woord symbool geworden voor het vasthouden aan authentieke Nederlandse waarden.”

Het moeilijkst kiezen was de meest recente kunst. Daarbij is hij op zijn intuïtie afgegaan, omdat hij niet weet of de talentvolle Navid Nuur en Melanie Bonajo er over tien jaar nog toe doen. Van sommige kunstenaars koos hij een minder bekend werk. En dat is niet, benadrukt hij, omdat hij hun bekendste topstuk niet kon krijgen. “Ik heb van  beroemdheden als René Daniels, Marlene Dumas en Michael Raedecker bewust een ander kernkunstwerk gekozen dan voor de hand ligt.” 

Vaak was het gewoon heel lastig selecteren. Gelukkig was er nog het boek, waarin van alle kunstenaars meerdere werken zijn te zien. Alleen bij Stanley Brouwn, die er als 51ste kunstenaar is ‘ingesmokkeld’, ontbreken foto’s. De in 2017 overleden Brouwn wilde nooit afbeeldingen van hemzelf of zijn werk gepubliceerd zien. Bij leven had hij waarschijnlijk ook niet willen meewerken aan deze groepstentoonstelling. Daarom kreeg hij als een ‘poging tot een eerbetoon’ een witte pagina.

‘Vrijheid – De vijftig Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968, 19 jan. t/m 12 mei in Museum de Fundatie in Zwolle. 

Lees ook over een eerdere tentoonstelling van Hans den Hartog Jager in de Fundatie:

Het gezicht van een eeuw

De persoonlijke visie van de kunstenaar op de mens of de wereld is te zien in honderd portretten in Zwolle.