Tanger, de nieuwe wachtkamer voor Europa
Een groeiend aantal migranten probeert Europa te bereiken via het noorden van Marokko. Dat land laat ze soms makkelijk door en houdt ze soms juist tegen, als dat politiek beter uitkomt.
De vloer van een van de vele raamloze hokken in Tangers heuvelige buitenwijk Mesnana ligt bezaaid met smerige matrassen. De lucht van gebakken eieren, sudderend in een dikke plas olie, vult de bedompte ruimte van dit voormalige internetcafé dat nu dienstdoet als woonplek. De toegangsdeur blijft dicht om pottenkijkers te weren.
Kameroener Arma Paolo (26) kijkt zittend op een van de matrassen met een doffe blik voor zich uit. Twee dagen terug probeerde hij nog met een plastic opblaasbootje de Straat van Gibraltar over te steken. De Marokkaanse militaire politie voorkwam zijn afvaart al op het strand. Het bootje en de opblaasband van Paolo, die niet kan zwemmen, werden lek gestoken en nu is hij weer terug bij af: op een vieze matras voor vijftien euro per maand in een van de vele zogenoemde ‘bootjeshuizen’ in de achterbuurten van de Marokkaanse kuststad.
In steeds groteren getale trekken migranten uit sub-Sahara-Afrika naar wijken als Mesnana en Boukhalef, ver weg van Tangers mondaine boulevard, waar het deze dagen wemelt van de vakantiegangers. De bootjeshuizen dienen als ‘wachtruimtes’ tot er genoeg geld bijeen is gebracht en de weersomstandigheden gunstig zijn om over te steken naar Spanje. Inmiddels is het de drukste migrantenroute naar Europa, nu steeds minder migranten vanuit Libië en Turkije afreizen.
Sterke stroming
Op het eerste gezicht lijkt de route een stuk gunstiger dan die naar Italië of Griekenland. Hemelsbreed is de afstand tussen de Marokkaanse kust en het Spaanse vaste land namelijk maar een kleine vijftien kilometer. Bovendien toont de nieuwe linkse regering in Madrid zich ruimhartig en pleit het voor een tolerantere Europese migratiepolitiek.
Voor Marokko, wetende dat Europa een politiek probleem heeft, zijn de migranten waardevol ‘wisselgeld’
Maar de realiteit voor de migranten die hier proberen over te steken, is weerbarstiger: nog los van de sterke stroming en de onvoorspelbare wind die de overtocht op veelal gammele vaartuigen hachelijk maken, hebben zij te maken met een wispelturige poortwachter.
Hoewel Marokko migranten die in het land stranden de kans geeft op een verblijfsvergunning waarmee zij toegang tot werk, scholing en gezondheidszorg hebben, zijn zij ook een speelbal van de politieke grillen van Rabat. Want zijn de verhoudingen tussen Marokko en de EU goed, dan gaat het land als grensbewaker voortvarend te werk. Maar zijn de Marokkanen ontstemd, dan arriveren er plotseling steeds meer bootjes op de Spaanse stranden en beklimmen honderden migranten tegelijk de grenshekken van Spanjes enclaves Ceuta en Melilla.
De migranten zijn voor Marokko cynisch genoeg waardevol ‘wisselgeld’, wetende dat Europa een politiek probleem heeft rond het migrantenvraagstuk. Zo liep het deze zomer diverse keren storm rond de grenshekken van Ceuta, dik een uur rijden vanuit Tanger.
Ferme taal
Spaanse media meldden dat Rabat ditmaal de onderhandelingen met de EU over visgronden onder druk wilde zetten en boos is omdat de nieuwe Spaanse premier Pedro Sánchez nog steeds niet op bezoek is geweest in het Noord-Afrikaanse koninkrijk.
Maar nu Spanje en Europa zijn wakker geschud, klinkt er opeens weer ferme taal uit Rabat: Marokko nam onlangs zonder morren 116, vooral sub-Saharaanse hekbestormers, ‘terug’ van Spanje die hadden gepoogd Ceuta te bereiken. Een praktijk die al jaren door mensenrechtenorganisaties fel wordt bekritiseerd.
Bovendien heeft de Marokkaanse politie de afgelopen weken in Mesnana en elders het aantal invallen in de bootjeshuizen sterk opgevoerd, weet migratie-expert van de Marokkaanse Vereniging voor Mensenrechten Saïd Tbel. “Het wegsturen van migranten is in volle gang”, vertelt hij. Met name in Tanger en Nador houden de autoriteiten volgens Tbel huis, waarbij de politie dikwijls geweld gebruikt en migranten zelfs berooft.
Nadat de bootjeshuizen zijn schoongeveegd, worden de deuren dichtgelast en de migranten met tientallen tegelijk op bussen naar het zuiden van Marokko gezet, ver van ‘de wachtruimtes’ voor de oversteek naar Europa. “Migranten worden opgepakt zonder een aanklacht te horen en direct op een bus gezet”, zegt Tbel.
Schoonvegen
Volgens Debora Del Pistoia van Amnesty International begon Marokko eind juli met het massaal verplaatsen van migranten, waarschijnlijk vanwege politieke druk vanuit Spanje en Europa. Hoewel Marokko zelf stelt een waarschuwing te willen afgeven aan de mensenhandel.
Nieuw is volgens Del Pistoia dat de autoriteiten ook in stedelijke gebieden schoonveegacties houden, terwijl dit eerst vooral om kampementen rond de grenshekken met Ceuta en Melilla ging. Tot nu toe zijn volgens de zegsvrouw zo’n 5000 migranten ‘geforceerd verplaatst’ naar rurale gebieden in Centraal- en Zuid-Marokko en bij de Algerijnse grens, waar zij aan hun lot worden overgelaten.
Er klinkt dwingend geklop op de deur van het bootjeshuis in Mesnana. “Wie is daar?”, vragen Paolo Arma en anderen herhaaldelijk. Maar een antwoord blijft uit, terwijl het kloppen op de deur een minuut of twee aanhoudt. Als de migranten uiteindelijk toch opendoen, verschijnt niet de politie, maar de stoïcijnse Kameroener Noumi Irene Ledoux (38) in de deuropening. Hij is een vraagbaak voor nieuwkomers in Mesnana. De opluchting is voelbaar. Een zieke migrant die in een hoekje weggedoken ligt knippert even met zijn ogen en rolt zich vervolgens rillend van de koorts weer op.
Even later sjokt Ledoux met een koptelefoon op zijn kale hoofd verder over de steile zandweggetjes van Mesnana, op weg naar een ander bootjeshuis. Daar zit een migrant op de stoep die ‘de Libiër’ wordt genoemd. Hij probeerde eerst vanuit dat land over te steken naar Europa, maar besloot vanwege de gevaarlijke situatie in Libië ook uit te wijken naar het veiligere Marokko. De meeste huiseigenaren die verhuren aan mensensmokkelaars of direct aan migranten zijn Marokkanen, soms wonend in Europa, weet Ledoux, zo pikt men ook hier ook een graantje mee van de toegenomen migrantenstroom.
Toekomst
Ledoux zelf kwam zes jaar geleden aan in Marokko, net als de nieuwe lichting migranten uit sub-Sahara-Afrika op zoek naar een beter leven in Europa. Maar voordat hij op een bootje klom, besloot Ledoux gebruik te maken van de speciale verblijfsvergunning die Marokko aan de migranten verstrekt om in Tanger een toekomst op te bouwen.
Ledoux, een christen, deed klusjes in de kerk en volgde er cursussen, waarna hij aan de slag kon als verkoper bij een apotheek. “Maar de eigenaar wilde dat ik al snel weer vertrok, omdat de klanten wegbleven als ik achter de balie stond”, vertelt hij. Ook het integreren in Mesnana ging voor hem niet van een leien dakje. De Marokkaanse bewoners van de buurt mijden volgens hem de sub-Saharanen. Alleen zijn buurman groet hem koeltjes.
Ledoux is gedesillusioneerd. “Ik heb het hier geprobeerd, maar nu heb ik het helemaal gehad”, vertelt hij. “Na zes jaar is mijn leven hier nog steeds hetzelfde. Als het lukt, steek ook ik over naar Spanje”, zegt hij.
Bespugen
Sub-Saharanen in Marokko klagen dikwijls over racisme. Van denigrerende opmerkingen, tot regelrechte scheldpartijen en bespugen op straat aan toe. De Spaans-Marokkaanse migrantenactivist Redouan wil dit nuanceren. “Marokkanen hebben zelf ook maar weinig middelen en klimmen vaak ook op een bootje naar Europa, daar wringt het”, geeft hij als verklaring.
Een mensensmokkelaar kan wel 3000 euro kosten, maar als je samen een opblaasbootje koopt, ben je maar 15 euro kwijt
Elke twee weken maakt Redouan een ronde langs bootjeshuizen en de migrantenkampementen in de buurt van het hekwerk van Ceuta, waar de armsten van hen wachten op een beklimmingskans, omdat zij de overtocht per boot niet kunnen betalen. Redouan deelt gedoneerd voedsel en kleren uit en hij bedient een alarmtelefoon, bedoeld voor migranten die op zee in de problemen raken en in contact willen komen met de kustwacht.
Hij volgt de migrantentrek in dit gebied al jaren. Behalve de grotere aantallen ziet hij dat steeds meer migranten zonder tussenkomst van een mensensmokkelaar op eigen houtje proberen over te steken. Bij speelgoedwinkels of handelaren in de migrantenbuurten, kopen ze zelf een vaartuig.
In sommige buurtwinkels in Mesnana wemelt het daarom opvallend genoeg van de zwembandjes en opblaasbootjes, die zowel voor een dagje naar het strand als de oversteek naar Europa worden gekocht.
“Een mensensmokkelaar kan wel 3000 euro kosten, maar als je samen een opblaasbootje koopt, ben je maar 15 euro kwijt. Maar dat betekent wel peddelen”, legt Redouan uit. Hij verwacht dat migranten de komende tijd vaker de Marokkaans-Spaanse route zullen nemen. Want als Marokko een oogje toeknijpt, is het maar zeven kilometer peddelen, waarna er gebeld kan worden naar de Spaanse kustwacht.
Dat is ook het plan van de 17-jarige Kameroener Mambou Batchou Kevin, want ook hij wil zo snel mogelijk weg uit Marokko. In januari kwam hij in Tanger aan na een voettocht van drie maanden vanuit Rabat. In Kameroen deed hij aan judo, haalde de rode band en maakte zijn middelbare school af. Maar een toekomst daar zag hij niet. Te weinig kansen, legt hij uit.
‘Tot ziens in Spanje!’
Door het tolerante Spaanse migratiebeleid heeft hij zich niet laten leiden, maar de route via Marokko was goedkoop en relatief veilig en hij verwacht in Spanje te kunnen sporten en werken. De gevaarlijke overtocht neemt hij voor lief. “Als je hier eenmaal hier bent, is het nog maar een heel klein stapje om over te steken”, zegt Kevin.
Hij wil snel de zee op, want in het najaar kan het spoken in de Straat van Gibraltar. “Als je niets waagt in het leven, dan bereik je ook niets”, zegt Kevin overtuigd. “Ik moet het gewoon doen. Ik zie je in Spanje!”
De achternaam van Redouan is bekend bij de redactie
De westroute in cijfers
De druk op de zogenoemde Westelijke Mediterrane migrantenroute naar Europa via Marokko en Spanje is dit jaar fors toegenomen. Tot nog toe kwamen volgens de Verenigde Naties over land en zee 32.874 migranten aan, terwijl er zeker ruim 300 doden vielen. Het aantal migranten dat Spanje bereikte, is in juli volgens de Europese grensbewakingsdienst Frontex verviervoudigd tot bijna 8800. Drie kwart van hen komt uit sub-Sahara-Afrika.
De EU stelde Marokko (en Tunesië) in juli 55 miljoen euro in het vooruitzicht om de grensbewaking te verbeteren. Waarschijnlijk wordt dit bedrag voor Marokko nog opgehoogd. Frontex stelt tegelijkertijd dat het aantal migranten dat via de drukste migratieroutes illegaal naar Europa overstak tot en met juli, 43 procent lager was dan vorig jaar. Dit aantal daalt al scherp sinds de piek in 2015.
Lees ook:
Met de avond sluipt ook de wanhoop vluchtelingenkamp Moria binnen
Niet eerder sinds de deal met Turkije in maart 2016 zaten er zoveel vluchtelingen in kamp Moria op het Griekse eiland Lesbos. Als een van de weinige journalisten kwam Trouw-correspondent Thijs Kettenis binnen in het kamp, waar de ontlasting door de straten stroomt.
Door vader en moeder naar Fort Europa gestuurd
Met zoveel kindmigranten had Melilla, een van de twee Spaanse exclaves in Marokko, niet eerder van doen. Inwoners bekogelen vrijwilligers die voedsel uitdelen, uit angst voor een aanzuigende werking. De stad hoopt op een oplossing vanuit Madrid of Brussel, want zo kan het niet langer.