In de Eerste Kamer is belangenverstrengeling schijnbaar niet zo raar

VVD-Eerste Kamerlid Duthler zit volgens hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans ‘dubbel met haar vingers tussen de deur’. ‘Ze adviseert met haar bedrijf de wetgever terwijl ze uiteindelijk zelf wetgever is. Daarnaast stuurt ze de overheid met haar advies een pad op waardoor haar bedrijf meer opdrachten krijgt. Dat moet je echt niet willen.’

Wat is er aan de hand? Het journalistieke platform Follow the Money meldde maandag dat Eerste Kamerlid Duthler via haar adviesbedrijf Duthler Associates meewerkte aan de totstandkoming van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO), die in 2015 zorgtaken overhevelde naar gemeenten. De adviezen van Duthlers onderneming over privacygaranties werden opgenomen in de memorie van toelichting bij de wet.

De adviesklus met een waarde van bijna 75.000 euro blijkt door het ministerie van Volksgezondheid zonder openbare aanbesteding te zijn gegund aan Duthler Associates. Als VVD-senator stemde Duthler vervolgens vóór de WMO die met een minimale meerderheid van één zetel werd aangenomen. 

‘Ze heeft het reglement van orde overtreden’, concludeert Voermans. ‘Het is gewoon niet koosjer. Ze had moeten zeggen: ik heb een persoonlijk belang, ik kan niet meestemmen. Dat was chic geweest.’

Voorbeelden genoeg

Duthler zelf is zich van geen kwaad bewust. ‘Ik was geen woordvoerder zorg’, schrijft de juriste in een verklaring. ‘Alle VVD-leden hebben unaniem voor het wetsvoorstel gestemd. Ik heb de fractielijn gevolgd.’ Ze bestrijdt dat de werkzaamheden van haar bedrijf bij de WMO tot vervolgopdrachten hebben geleid.

Duthler krijgt steun van de VVD-fractievoorzitter in de Eerste Kamer, Annemarie Jorritsma. ‘Het is vervelend dat je al snel in jij-bakken terechtkomt, maar de suggestie wordt nu gewekt dat dit een unieke zaak is,’ zegt Jorritsma. ‘Dat is helemaal niet zo. We hebben fiscalisten in de Eerste Kamer die ongetwijfeld adviezen geven aan het ministerie van Financiën. Minister van Financiën Wopke Hoekstra zat eerder in de Eerste Kamer toen hij voor McKinsey werkte. Die geven adviezen aan iedereen.’

Andere voorbeelden zijn er genoeg. CDA-senator Marnix van Rij is partner van accountantsbureau EY dat Shell als grote klant heeft. Tegelijkertijd is hij in de Eerste Kamer een uitgesproken voorstander van de afschaffing van de dividendbelasting, een maatregel waar Shell op aandringt.

D66-Eerste Kamerlid Alexander Rinnooy Kan is recent door minister Arie Slob van Onderwijs benoemd als verkenner om in kaart te brengen hoe de positie van leraren verbeterd kan worden. Hij krijgt voor die rol betaald, al gaat het geld naar een goed doel, meldt de senator. Slob ziet het niet als een vorm van belangenverstrengeling dat de D66’er straks moet stemmen over wetgeving die hij zelf helpt ontwikkelen, zo laat een woordvoerder weten.

‘Niet te vermijden’

Ook Rinnooy Kan ziet geen onoverkomelijk probleem. ‘Er zitten in de Eerste Kamer mensen met zulke brede achtergronden dat het vaker voorkomt dat iemand ooit heeft bijgedragen aan beleid dat ter discussie staat. Dat is niet te vermijden. Ik heb zelf in het verleden ook al adviezen gegeven over onderwijs die later terugkwamen in wetgeving. Daar moet je zorgvuldig mee omgaan. De meeste fracties doen dat door uit te sluiten dat zo iemand het woord voert over dat onderwerp.’

Dat de schijn van belangenverstrengeling altijd op de loer ligt, bleek in 2015 uit een onderzoek van de Volkskrant. 75 Eerste Kamerleden stemden in de vorige zittingsperiode 675 keer over een wetsvoorstel waar ze zelf bij betrokken waren vanwege hun nevenfunctie. VVD-senator Frank de Grave spande de kroon: als voorzitter van onder andere de medisch specialisten en pensioenreus PGGM stemde hij 53 keer over wetten waar hij belang bij had. Ook toen was het verweer dat De Grave zelf niet woordvoerder was en slechts de fractielijn volgde.

Emeritus hoogleraar parlementaire geschiedenis en ex-senator Joop van den Berg ziet ‘de aardigheid wel in van al die belangen’. ‘Ik heb enige moeite om panisch te doen over de casus van Duthler. Deskundigheid valt meer dan eens samen met belangen. We kunnen van de Eerste Kamer moeilijk een gezelschap monniken maken dat alleen op dinsdag even naar buiten mag komen.’

Uitzondering

Dat is ook de heersende stemming op het Binnenhof: het lidmaatschap van de Eerste Kamer is een deeltijdfunctie en er zullen daarom altijd andere belangen spelen. Aanbevelingen van de Raad van Europa om de regelgeving te verscherpen werden in 2014 nog grotendeels afgewezen. De meeste partijen hebben geen behoefte aan verandering.

Toch wijst de Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Tom Barkhuysen erop dat de Eerste Kamer nu een uitzondering is onder de ‘deeltijdparlementen’, want in gemeenteraden en provinciale staten mogen volksvertegenwoordigers niet meestemmen over zaken waar ze persoonlijk bij betrokken zijn. ‘Op lokaal niveau werkt dat uitstekend, waarom is er op centraal niveau dan niet zo’n verschoningsregeling? Natuurlijk moeten senatoren maatschappelijk actief zijn, maar als commerciële of andere werkzaamheden raken aan wetgeving, kunnen ze beter niet meestemmen.’

VVD-fractievoorzitter Annemarie Jorritsma wil het onderwerp in elk geval bespreken met haar collega’s in het zogenoemde seniorenberaad van de Eerste Kamer. ‘De discussie spitst zich nu toe op de vraag of Eerste Kamerleden mogen stemmen over wetgeving waar ze ooit betrokkenheid bij gehad hebben. Misschien moeten we dat debat maar in de openbaarheid voeren. Zelf ben ik er niet voor. Dan kunnen we alleen nog baby’s en mensen die nog nooit iets hebben gedaan Eerste Kamerlid maken.’