‘Dit is een Amerikaanse aanval op onze economie’

Vorige week vrijdag, toen de Turkse lira een spectaculaire koersval maakte, zat geldhandelaar Ercan Gökdemir in zijn wisselkantoortje in Kurtulus, een wijk aan de Europese zijde van Istanbul. „We tuurden met zijn allen gespannen naar de schermen”, vertelt hij. „De koers veranderde elke dertig seconden. We konden niet verkopen wat we hadden gekocht, en we konden niet vervangen wat we verkocht hadden. Ik heb flinke verliezen geleden.”

Het was een dramatische dag voor geldhandelaren. Gökdemir denkt dat 80 procent van zijn collega’s geld heeft verloren. Een geldhandelaar in de Grote Bazaar pleegde zelfmoord omdat hij alles was kwijtgeraakt. „Het is ons werk om de wisselkoersen te voorspellen”, zegt Gökdemir. „Tot nu toe ging dat over het algemeen goed. Maar bijna niemand had deze cijfers verwacht. Waarom niet? Omdat de koersval het gevolg is van speculatie en manipulatie.”

We tuurden met zijn allen gespannen naar de schermen. De koers veranderde elke dertig seconden

Een Turkse geldhandelaar en zijn zoon over de liracrisis

Op Zwarte Vrijdag verloor de lira bijna 20 procent aan waarde, het grootste verlies sinds de financiële crisis van 2001. Het roept bij Turken van Gökdemirs generatie nare herinneringen op aan de politieke en economische instabiliteit van de jaren tachtig en negentig, toen Turkije gebukt ging onder torenhoge en chronische inflatie. „Mensen waren eraan gewend geraakt,” zegt Gökdemir, „zoals Japanners hebben leren leven met aardbevingen.”

Voor de generatie van zijn zoon Hassan (17) is inflatie echter een nieuw fenomeen. Hij werd geboren net na de crisis van 2001, toen de AK-partij van president Erdogan aan de macht kwam. De partij implementeerde hervormingen van het IMF, waardoor de economie stabiliseerde en de inflatie werd beteugeld. Zulke ingrijpende prijsstijgingen als nu heeft Hassan nog nooit meegemaakt. „Ik praat bijna nergens anders over met mijn vrienden”, zegt hij.

Het is een week na Zwarte Vrijdag. Vader en zoon Gökdemir zitten in het wisselkantoor in Kurtulus. Ercan is een kleine, trotse man met een vastberaden voorkomen. Hassan is langer en nonchalanter. Niet gladgeschoren maar met een vlassig baardje. Twee generaties met verschillende perspectieven. Hoe zien zij de crisis?

Vader Ercan heeft zwaardere tijden meegemaakt. Hij kan zich de jaren tachtig nog herinneren, toen de inflatie was opgelopen tot 133 procent en het verboden was om buitenlands geld te verhandelen. Hij was net met zijn familie verhuisd van Bayburt, een stad aan de Zwarte Zee, naar Istanbul. Zijn vader had een buurtwinkel, Ercan verkocht kranten. „Nederlandse Turken betaalden soms met guldens. Die waren zeer waardevol. Maar je mocht ze alleen omwisselen bij de centrale bank.”

Ook de crisis van 2001 was veel ernstiger dan de huidige. Toen de regering de koers van de lira losliet, verloor de munt in één week 40 procent aan waarde. Er stonden lange rijen voor de banken. „In 2001 had de overheid een flink begrotingstekort, dat gefinancierd werd door obligaties te verkopen aan banken. Dit leidde bijna tot de instorting van de economie. De premier kampte met gezondheidsproblemen en reageerde niet doortastend. We hoopten dat het IMF te hulp zou schieten.”

De crisis van 2001 zag Ercan wél aankomen; hij verdiende er zelfs geld aan. Maar de recente koersval kwam volkomen onverwacht. „De economie is nu veel moderner en meer ontwikkeld dan twintig jaar terug. Op basis van mijn ervaring heb ik posities ingenomen. Ik heb nu twee keer zoveel geld verloren als ik in 2001 heb verdiend. Deze crisis is het gevolg van een Amerikaanse aanval op onze economie. Maar ik ben ervan overtuigd dat we hieruit zullen komen.”

Is de val van de Turkse lira nog te stoppen? Tien vragen over de valutacrisis

Cryptomunten

Hassan zit in de derde klas van de middelbare school. Nu het zomervakantie is, helpt hij zijn vader. Toch wil hij het bedrijf niet overnemen. „Te stressvol”, zegt hij. „Mijn vader is altijd aan het werk, zelfs tijdens de vakantie. Ik wil gaan studeren in het buitenland en computerprogrammeur worden. Ik ben gefascineerd door cryptomunten. Wellicht dat ik daar iets mee kan doen. Dan treed ik toch nog een beetje in mijn vaders voetsporen. Maar ik heb nog geen duidelijk plan.”

Hassan kent de verhalen over de jaren negentig, toen de lira de minst waardevolle munt ter wereld was. Toch maakt hij zich geen zorgen over de toekomst. „Ik denk niet dat de situatie erger wordt”, zegt hij. „Het is een hanengevecht tussen Turkije en de VS. De prijsstijgingen zijn erg vervelend. Maar op straat merk je niets van de crisis. Er is niet veel werkloosheid. Een vriend van school kon deze zomer makkelijk een baantje als ober vinden. Iedereen gaat door met zijn leven.”

Daar is Ercan het mee eens. Zoals veel Turken vindt hij dat Turkije oneerlijk wordt behandeld. „Turkije is een grote, gezonde en dynamische economie. Desondanks krijgen we lage ratings van kredietbeoordelaars als Moody’s en Fitch.” Na enig aandringen geeft hij toe dat er wel wat problemen zijn. „Maar president Erdogan is de juiste persoon om de economie weer gezond te maken. Ik hou van zijn karakter, achtergrond en intelligentie. Hij is een vechtjas, net als ik.”

Erdogan riep de Turken deze week op om Amerikaanse elektronicaproducten, zoals iPhones, te boycotten. Maar daar ziet Hassan geen heil in. „Ik denk niet dat mensen ineens geen iPhones meer zullen kopen. Want er is geen alternatief. Samsung is ook geen Turks merk. We moeten accepteren dat we niet zo ontwikkeld zijn als sommige andere landen, ook al hebben we de afgelopen jaren een flinke sprong gemaakt.”

Ercan is er trots op dat Erdogan de Turkse eer verdedigt. „Landen hebben ook eergevoel, niet alleen mensen. De VS willen dat we de Amerikaanse dominee Andrew Brunson vrijlaten. Maar wij hebben ook onze eisen. We vechten voor onze vrijheid en onafhankelijkheid. Wij willen als gelijke behandeld worden.”

Is eergevoel een economische crisis waard? Is het belangrijker dan het geld dat hij vrijdag heeft verloren? „Mijn eer is belangrijker dan wat dan ook. Geld is slechts een middel. Daar denken jullie in het kapitalistische Westen wellicht anders over. Maar wij Turken niet.”