Ook los van de voltooid leven-wet vraagt euthanasie om een blijvend debat
De filosofie van het leven is nog nooit zo helder aan het licht gekomen als in het idee van een voltooid leven-wet, zegt directeur Wouter Beekers van het wetenschappelijk bureau van de ChristenUnie. En hoe het debat erover ook eindigt, laten we het confronterende gesprek met elkaar blijven voeren.
Binnenkort maakt minister Hugo de Jonge bekend welke weg hij wil volgen ten aanzien van het politiek beladen thema ‘voltooid leven’. Het is goed dat deze discussie stevig en principieel wordt gevoerd. Maar ‘voltooid leven’ is ook een bliksemafleider geworden. Ook zonder een nieuwe wet is de euthanasiepraktijk volop beweging. En verdrietig genoeg gaat het politieke debat daaraan volledig voorbij.
De voorgestelde voltooid leven-wet zou een vergaande, nieuwe stap zijn. Maar niet een stap vanuit de stilstand
Even wat feiten op een rij. Het aantal overlijdens door euthanasie is de afgelopen tien jaar verdrievoudigd, van 2.000 tot 6.500 gevallen per jaar. En ondanks dat een veelgehoord argument voor euthanasie luidt dat deze te verkiezen is boven zelfdoding, nam het aantal zelfmoorden in deze periode toe: van 1.500 tot 1.900 gevallen per jaar. Ook de praktijk van palliatieve sedatie is groeiende. Tien jaar geleden ging het nog om ongeveer 8.000 gevallen, inmiddels om meer dan 25.000 gevallen per jaar. Principieel is dat een hele andere handeling dan euthanasie, maar soms is de scheidslijn dun. En voor de helderheid, deze grote stijgingen zijn niet toe te schrijven aan de vergrijzing: het totaal aantal sterfgevallen steeg in deze periode met slechts tien procent.
EuthanasieCode
Waar de grond voor hulp bij zelfdoding aanvankelijk gezocht werd in het lijden aan terminale ziekte, zijn fysieke of mentale achteruitgang steeds vaker de aanleiding. Met de nieuwe EuthanasieCode (mei 2018) onderstreepten de regionale toetsingscommissies onlangs deze wettelijke ruimte. Dementie en ouderdomsklachten kunnen ‘groot, actueel lijden’ veroorzaken, zo luidt de stelling. Voorzitter Jacob Kohnstamm laat weten artsen te willen beschermen die hierin nieuwe stappen zetten, ook als er twijfel is over de precieze wettelijke grenzen. En ondertussen adviseren artsen van de Levenseindekliniek ons nadrukkelijk in gesprek te gaan met dementerende ouderen ‘voordat het te laat is’.
Dit was ook de weg van de commissie-Schnabel: niet alleen wees hij de ‘voltooid leven-wet’ af, hij benadrukte tevens dat de huidige euthanasiewet nog veel mogelijkheden biedt. Daarom heb ik het uitbundige enthousiasme vanuit conservatieve hoek over zijn rapport altijd een beetje frappant gevonden.
Een hunker naar de dood
De voorgestelde voltooid leven-wet zou een vergaande, nieuwe stap zijn. Maar niet een stap vanuit de stilstand. Wat de uitkomst van het voltooid leven-debat ook is, de goede dood is de maatschappelijke mode.
En begrijp mij goed, ik bedoel daarmee niet te zeggen: mensen willen allemaal dood, maar ze moeten gewoon gelukkig zijn. De zorg, pijn, eenzaamheid, ontreddering en verdriet kunnen zwaar zijn in het leven, zeker aan het levenseinde. Ook in de politiek mag daar meer aandacht voor zijn, zoals ik samen met sociaalliberaal denker Daniël Boomsma, onlangs uitvoerig heb betoogd.
Het onbereikbare ideaal van de voortdurende vitaliteit heeft tot gevolg dat we leven in teleurstellingen
Wel is het de vraag hoe we omgaan met lijden in onze tijd. En het antwoord van de ‘collectieve zelfmoord’ baart mij toch wel zorgen. Ik leen dat begrip even niet van een geloofsfanaticus, maar ontleen het aan het werk van de gelauwerde schrijver Michel Houellebecq. In zijn oeuvre is het groeiende verlangen naar ‘de goede dood’ slechts een illustratie van een dieperliggende, dwingende hedonistische levensfilosofie – met de gym als centrum van ons nieuwe geloofsleven.
Hunker naar de dood
Het onbereikbare ideaal van de voortdurende vitaliteit heeft tot gevolg dat we leven in teleurstellingen, met hunker naar de dood tot gevolg, zo confronteert Houellebecq ons.
De filosofie van het leven is nog nooit zo helder aan het licht gekomen als in het idee van een voltooid leven-wet. We willen eruit kunnen stappen voordat de aftakeling onze vitale identiteit raakt. Maar er is ook geen ander voorstel geweest dat zoveel debat heeft uitgelokt over de vitaliteitscultuur van onze tijd. Hoe het debat over voltooid leven ook eindigt, laten we dat confronterende gesprek met elkaar blijven voeren.
Wekelijks schrijft een directeur van het wetenschappelijke bureau van VVD, D66, CDA of ChristenUnie een bijdrage waarin de ideologische, dan wel wereldbeschouwelijke achtergrond van bepaalde politieke stellingnames wordt verkend. U vindt ze hier.