Het Renkumse model: met je woongroep in een luxe villa, duurzaam en harmonieus

In hun gedeelde huurhuis in de buurt van Wageningen begon het langzaam te knagen bij Marieke Meesters en Johan de Jong. Afhankelijk te zijn van een huisbaas als het gaat om de verduurzaming van je woning, de kleur van je kozijnen, het aantal medebewoners: het ging steeds meer wringen. ‘We wilden autonomer leven dan je als huurder kunt’, vat Meesters hun beginpunt samen. ‘Dat wilden we niet bereiken door dan maar gewoon allebei een huis te kopen.’

De ambities moesten groter zijn, vonden de twee. Zou het lukken om aan te sluiten bij de groeiende beweging voor alternatieve woonvormen? Waarin huisvesting zich onttrekt aan eigendom en winstbejag? Waarin mensen zich niet opsluiten achter hun eigen muren, maar leven in gedeelde verantwoordelijkheid voor elkaar en voor de wereld?

Meesters (32, gepromoveerd filosoof) en De Jong (32, promovendus bosecologie) keken eens rond in eigen kring. Onder hun vrienden van de Wageningen Universiteit en de klimaatbeweging bleken er meer te zijn die verlangden naar nieuwe vergezichten over gezamenlijke huisvesting. Twee koppels haakten aan. Eerst Joeri Willet (33, gepromoveerd milieutechnoloog) en Rolinde de Haan (29, projectmanager bij klimaatstichting Trees for All), daarna Nico Claassens (35, universitair hoofddocent microbiologie) en Emmy Van Daele (32, promovendus microbiologie).

Lommerrijk

Hun oog viel op Huize Veluwezoom aan de Utrechtseweg in Renkum. Aan die lommerrijke allee strijken doorgaans geslaagde ondernemers neer, niet de oprichters van een idealistische woongroep. De villa met kantoor aan huis en alarminstallatie stond te koop voor 750 duizend euro. Voor het vriendelijke oudere echtpaar dat er woonde was de zorg voor een huis van bijna 1.000 kubieke meter wat teveel geworden. Dat gold ook voor het onderhoud van het hele perceel van bijna 1.400 vierkante meter. ‘Gelukkig vonden ze ons wel sympathiek’, vertelt Meesters. ‘Het huis stond al langer te koop. Dat gaf ons de tijd om te proberen onze eigen juridische en financiële constructie op te zetten.’

Bij de notaris liet woongroep Wegel vastleggen dat zij op niet-traditionele wijze willen samenleven. Wonen met zorg voor elkaar, ‘als een soort zelfgekozen familie’, maar ook met gedeelde bezorgdheid over de opwarming van het klimaat en de afname van biodiversiteit.

De notaris schreef ook hun oplossing op. Door als groep volwassenen één huishouden te vormen gebruiken ze minder woonruimte. Zo dragen zij niet alleen bij aan een oplossing voor het woningtekort, het is ook hun antwoord op het toenemende individualisme in de samenleving. Als groep is het bovendien makkelijker om de broodnodige verduurzaming van het landhuis te bekostigen. De villa uit 1972 is namelijk verre van energiezuinig te noemen.

De villa kon worden aangekocht met een kleine korting, voor 735 duizend euro. Er was echter een obstakel. Kopen ze de villa als stichting of woonvereniging, dan moet er 8 procent overdrachtsbelasting worden betaald. Maar zij zijn starters op de woningmarkt, die normaal gesproken zijn vrijgesteld van deze forse fiscale kostenpost. Hoe konden ze die afdracht van zo’n 60 duizend euro ontwijken?

Zelfredzaam

De stijging van de huizenprijzen is een van de redenen voor de groeiende belangstelling voor anders wonen, schrijven de samenstellers van Together, een kennisproject over collectief wonen van wetenschappers van TU Delft. Een andere reden is de groei van het aantal singles en senioren. Daarnaast kan de behoefte om lid te zijn van een gemeenschap een rol spelen bij de keuze voor een gezamenlijk woonproject. Dat kan bijvoorbeeld een gezamenlijk bouwproject zijn, zoals een coöperatie van ecologisch geïnspireerde huishoudens of een stichting voor een groep zelfredzame senioren. Volgens Together kenmerken de initiatieven zich door zelfvoorziening. Als deze woonvormen nog niet bestaan, ‘dan regelen we het zelf wel’. Het rapport lijkt woongroep Wegel in Renkum op het lijf geschreven.

De woongroep-in-oprichting kon Huize Veluwezoom kopen. Voor de koop plus verbouwing en verduurzaming werd 1,1 miljoen euro uitgetrokken. Daarvan was 735 duizend euro voor de aankoop van de woning. Het restant, 365 duizend euro, was voor de grondige vernieuwing van het huis.

Het geld kwam uit meerdere bronnen, zoals een duurzaamheidslening, een familiehypotheek en een ‘jubelton’ (de inmiddels afgeschafte belastingvrije schenking voor een koopwoning). Het grootste deel kwam echter van een hypotheeklening van een van de grootbanken.

De Haan: ‘We hadden liever een ideëlere bank als Triodos of ASN gehad. Maar met onze constructie konden we alleen terecht bij een niet bepaald groene bank. Bij Triodos liep de aanvraag letterlijk vast in het computersysteem.’ De Jong vindt dat wel een beetje wrang. ‘We willen het liefst wegblijven uit het financiële systeem. Maar om dit project mogelijk te maken moesten we toch een weg vinden binnen dat systeem.’

Constructie

Het oprichten van een woonvereniging of stichting had de voorkeur als juridische vorm voor de aankoop van het huis. ‘Dan hadden we het huis echt uit de woningmarkt kunnen halen, zodat er niet meer mee gespeculeerd zou kunnen worden’, vertelt De Jong. ‘Dan zouden wij allemaal huurder zijn geworden. Maar we moesten echt van de overdrachtsbelasting af. Anders was dit project niet gelukt.’

Samen met de notaris werd een list bedacht. ‘Juridisch gezien zijn we geen woonvereniging, maar een aantal mensen dat is gebonden door een medekoopovereenkomst’, aldus Willet. ‘Dat zo’n constructie nodig was, laat wel zien hoe stroef de Belastingdienst omgaat met alternatieve woonvormen.’

De constructie had nog een ander voordeel, aldus Meesters. ‘Door die gezamenlijke financiële verplichting konden we gelden als duurzaam huishouden. Zo konden we voldoen aan het bestemmingsplan. Dat bepaalt dat het huis maar door één huishouden mag worden bewoond. Zo’n bepaling geldt in veel gemeenten, uit angst voor pandjesbazen en overbewoning. Dat is begrijpelijk, maar ook weer een voorbeeld van tamelijk star beleid dat alternatieve woonvormen in de weg staat.’

Dat ze werden gedwongen tot zo’n juridische bokkesprong was wel onplezierig, benadrukt Meesters. ‘Maar uiteindelijk wilden we gewoon een woonproject realiseren. Het is continu balanceren tussen idealisme, tijd, geld en energie.’

Huur

Nu zit woongroep Wegel in de keuken van haar villa, waar iedere dag veganistisch wordt gekookt voor de hele club. Aan de keukentafel is het met zeven personen een gezellig en vrolijk geheel. Iedereen heeft een eigen kamer (een dubbele voor een stel). De twee badkamers worden gedeeld, net als de grote zitkamer en de schuur met werkplaats.

De eerste grote stap in de verduurzaming van het huis is bijna gezet, tot opluchting van velen. Voor zo’n 200 duizend euro zijn de buitenmuren geïsoleerd, is enkel glas vervangen door isolatieglas en zijn onder het zwaar verduurzaamde dak extra kamers gemaakt. Na al dat bouwen en sjouwen is het tijd voor minder praktische zaken, aldus de groep. Zoals meer ‘sociale dynamiek’ en aandacht voor de inrichting.

Er is ook een huurder in huis gehaald (en er komt er nog een), met een vast contract, voor 500 euro per maand. Dat was wel even een ethisch vraagstuk; het innen van huurpenningen vinden ze op zich een verwerpelijk concept. Liever hadden ze Sven Etienne (27, wiskundige en matroos op de bruine vloot) verwelkomd als mede-eigenaar. Maar een inkoopregeling bleek lastig, zegt De Haan. ‘Dan zat je weer vast aan een nieuwe hypotheek, een hogere rente en opnieuw notariskosten.’

Dus werd toch gekozen voor huur. Hun huurder is wel volwaardig lid van de woonvereniging, inclusief stemrecht. Ook zal de huuropbrengst nooit worden gebruikt voor de hypotheek van de eigenaren, maar grotendeels worden besteed aan verdere verduurzaming.

Zweet

Eerdergenoemd kennisproject Together stelt als voorwaarde voor geslaagd collectief wonen dat iedereen uit vrije wil en welbewust de keuze maakt voor deelname. Alle leden moeten betrokken zijn bij de uitvoering van het woonproject, om zo ‘een aandeel in zweet’ te verwerven. Het ‘meest complexe kenmerk’ is echter de gezamenlijke besluitvorming, zo is de waarschuwing. Hoe voorkom je dat organisatie en bestuur uitmonden in een onderlinge veldslag?

Om de vergaderingen in Renkum goed te laten verlopen hebben de bewoners hun uitgangspunten zorgvuldig opgeschreven. Ook volgden ze al trainingen over ‘integratieve besluitvorming’ en ‘deep democracy’. Bij overleg wil je alle perspectieven op tafel krijgen, legt Meesters uit. ‘We spreken hier met elkaar op een opbouwende en empathische manier.’ De Jong: ‘Je vecht hier niet voor je eigen gelijk, je doet het voor de groep.’

In principe is deze vereniging niet bedoeld voor kinderen, zo is afgesproken. Wie er kinderen wil grootbrengen, zal dat eerst in de groep moeten gooien. De Jong: ‘De impact van de komst van een kind op het geheel wordt vaak onderschat. Je ziet in andere groepen dat een kind de hele dynamiek van de gemeenschap verandert.’

De woongroep staat ook niet te trappelen om dieren op het erf. Tibbe, de hond van Marieke Meesters, heeft geluk gehad dat hij het ruime huis en tuin nabij de bossen van Wageningen mag bewonen. Wel gaf Meesters een gedegen instructie aan de hele woongroep over de juiste, hondwaardige omgang met het dier.

Het is wel een raar gevoel om met z’n allen in zo’n dure villawijk te wonen, met het doel de wereld te verbeteren, merkt Meesters op. ‘Tegelijkertijd is het bijzonder om de buren te kunnen laten zien hoe je zulke grote huizen ook anders kunt bewonen. Dat zijn over het algemeen wat conservatieve mensen, maar hun reacties zijn positief.’

Claassens hoopt dat hun voorbeeld veel navolging zal krijgen. ‘Dit model moet toegankelijk worden voor iedereen, ongeacht opleiding of inkomen. Als overheid en banken een paar standaardmodellen zouden ontwikkelen voor zowel vergunning als financiering van collectief wonen, dan zou dat het leven een stuk makkelijker maken. En mooier.’