‘Iran probeert ons een nieuwe oorlog binnen te slepen’, klinkt het in oorlogsmoe Bagdad

Wie de Iraakse hoofdstad Bagdad bezoekt kan het, net buiten het vliegveld, niet ontgaan: de uitgebrande resten van de auto waarin de Iraanse generaal Soleimani ruim drie jaar geleden zijn einde vond door een Amerikaanse droneaanval. Ze zijn op een verhoging in de middenberm geplaatst, in het licht van schijnwerpers. Daar concurreren ze om aandacht met de oogverblindend witte beelden ernaast, van de generaal hand in hand met de Iraakse militieleider Abdul Mahdi al-Muhandis, die samen met hem de dood vond.

Ze herinneren eenieder die het wil zien aan de bemoeienis van Iran met buurland Irak. Net als de posters overal in de stad en elders in Irak, met foto’s en schilderingen van de twee mannen, die hun een status van martelaar geven. Ze moeten symbool staan voor de eenheid van de twee landen tegenover de Verenigde Staten, maar doen dat voor veel Irakezen allerminst. Die maken zich vooral zorgen over de druk vanuit Iran, dat aan haar gelieerde Iraakse milities gebruikt voor aanvallen op Amerikaanse troepen in Irak. En vorig weekend zelfs een aanval op Israël uitvoerde.

“Irak zit midden tussen de vuren”, zegt Hisam Jaber (40), die in Oost-Bagdad een kleine garage heeft waar hij auto’s en brommers repareert. Vlak voor zijn zaak brandde in februari een auto uit die ook al was geraakt door een Amerikaanse drone. Daarin zat een militieleider van Kataib Hezbollah, de pro-Iraanse militie die verantwoordelijk werd gehouden voor een dodelijke aanval kort ervoor op Amerikaanse militairen die gelegerd waren op een basis in Irak.

Sociaal akkoord tussen soennitische en sjiitische inwoners

Volgens Jaber kwam die vergeldingsaanval als een complete verrassing. In zijn piepkleine garage tussen de onderdelen en de vuile lappen vertelt hij dat in zijn wijk geen milities actief zijn, omdat er een sociaal akkoord is tussen de soennitische en sjiitische inwoners die in vrede met elkaar willen samenwonen. De militieleider woonde buiten de wijk en bracht twee gasten weg toen zijn witte SUV werd geraakt. “Het waren twee raketten, allebei raak”, zegt hij. “We konden niets doen. Het vuur was zo hevig dat het pas uitging toen de brandweer erbij kwam.” Zijn collega Hamid vertelt hoe hij geholpen heeft de totaal verkoolde lijken uit het wrak te halen.

Op de plek van de inslag herinnert bijna niets er meer aan, behalve een verwrongen paal waartegen de auto tot stilstand kwam. Een van de raketten ging door de auto heen, maar het gat in de weg dat ontstond is door het vuil van de afgelopen maanden nauwelijks meer te zien.

De gevolgen voor Jabers zaak waren echter groot. Er was een enorme toeloop, zo’n duizend mensen die kwamen kijken en de dag erna ook nog foto’s kwamen nemen. Maar niemand meldde zich voor reparaties bij Jaber of zijn collega’s in de straat. Het werk kwam stil te liggen. “Het duurde een week.”

Iets dergelijks maakte hij vorige week opnieuw mee, na de Iraanse drone- en rakettenregen richting Israël, waaraan ook pro-Iraanse milities in Irak deelnamen. De drones en raketten zijn in Irak vanaf de grond op veel plaatsen waargenomen. “We waren allemaal bezorgd. Het leven kwam tot stilstand.” Veel Irakezen bleven de nacht op om via sociale media te volgen wat er gebeurde. En opnieuw lagen de zaken daarna voor Jaber en andere Iraakse winkeliers in Bagdad dagenlang vrijwel stil.

Pro-Iraanse krachten maken de dienst uit

Het probleem is, zegt hij, dat de Iraakse regering zwak is, en onder het juk van het buurland zit. Pro-Iraanse sjiitische partijen leiden in Bagdad een regeringscoalitie. Daarin zitten ook soennieten en Koerden, maar de pro-Iraanse krachten maken de dienst uit en volgen daarbij de lijn die Teheran uitzet. En Teheran ziet de Amerikanen als een grote vijand die ze kwijt wil uit Irak. Het is meer dan symbolisch dat Iran besloot de honderden explosieven op Israël af te vuren op dezelfde dag dat de Iraakse premier Sudani in Washington met president Biden sprak over de toekomstige relatie tussen de twee landen.

De vraag is dan ook of Teheran hem zal toestaan de afspraken die daarbij zijn gemaakt verder uit te werken. Veel Irakezen zien hem slechts als de uitvoerder van Iraans beleid. En Iran heeft meermaals publiekelijk gezegd dat het buurland eigenlijk gewoon een Iraanse provincie is. Veel milities zijn inmiddels officieel onderdeel van het Iraakse ministerie van defensie, maar gehoorzamen vooral aan Iraanse generaals.

Sudani wil de Amerikanen juist niet kwijt, en vindt daarin de Iraakse soennieten en Koerden aan zijn zijde. Die zien de VS als een belangrijk tegengewicht tegen de toenemende Iraanse invloed. “We willen dat de Amerikanen ons beschermen tegen Iran”, zegt het soennitische parlementslid Sameeah Mohammed Khaleefa (55). Ze zit in het Iraakse parlement voor Al-Takadum (‘Vooruitgang’), de partij van ex-parlementsvoorzitter Halbousi. Die is door de sjiitische meerderheid van zijn post verwijderd toen hij weigerde hun voorstel te steunen voor een Amerikaans vertrek uit Irak. De Amerikanen hebben nog 2500 militairen in het land, officieel alleen nog als adviseurs en trainers.

Er zitten nog 50.000 soennieten vast

Veel Iraakse soennieten hebben binnen een paar jaar een draai van 180 graden gemaakt. Na de Amerikaanse invasie van 2003 verzetten zij zich het luidst tegen de Amerikaanse aanwezigheid; er zitten nog 50.000 soennieten vast die toen werden opgepakt. Hun verzet werd echter overgenomen door radicale groepen als Al-Qaida. Dat leidde uiteindelijk tot de komst van Isis, dat in 2014 in soennitische gebieden een kalifaat stichtte en alleen met geweld kon worden verjaagd.

Dat gebeurde met Amerikaanse en Iraanse hulp. Iran stuurde generaal Soleimani om de pro-Iraanse Iraakse milities aan te voeren tegen Isis, de Amerikanen vormden een internationale coalitie die Isis vanuit de lucht bestookte en het Iraakse leger met raad en daad terzijde stond.

“We hebben geen problemen met de Verenigde Staten”, zegt de gehoofddoekte Khaleefa, in de koelte van een schaduwtuin in de soennitische stad Ramadi. “Die willen de sjiitische milities kwijt, en wij ook.” Want die milities zijn overal in soennitische gebieden gelegerd om Isis tegen te houden. Maar, zegt Khaleefah, zij zorgen zelf voor instabiliteit en staan een gezonde economische ontwikkeling in de weg, terwijl ze van Isis allang geen last meer hebben.

Een veroordeling van wat Israël doet

Het enige punt waarop vrijwel alle Irakezen het met Iran eens zijn, is steun voor de Palestijnen, en een veroordeling van wat Israël doet in Gaza. In Irak hebben de afgelopen tijd meerdere pro-Palestijnse demonstraties plaatsgevonden. Maar op wat billboards op straat na, waarop een verband wordt gelegd tussen de Palestijnen en de dood van Soleimani en Muhandis, is verder weinig meer van die steun te zien. Irakezen steunen de Palestijnen niet openlijk omdat ze het Iraanse beleid niet openlijk willen steunen, hoor je vaak.

Ook Hisam Jaber en Sameeah Khaleefah spreken hun afschuw uit over de oorlog in Gaza. Maar de Iraanse aanval van vorig weekend op Israël doen ze af als toneelspel. “Spelletjes”, zegt Khaleefa, “gewoon bedoeld om naar te kijken. Er was immers geen schade.” Ze gelooft niet dat dit uiteindelijk tot een oorlog zal leiden. “Maar het leidt wel tot meer wapens in Arabische landen en die zullen dan Amerikaanse bescherming zoeken.”

Jaber meent zelfs dat het allemaal afgesproken werk was: “Er was een geheim akkoord tussen Israël en Iran.” Vandaar dat 99 procent van de explosieven geen doel raakte. Hij zegt niet bang te zijn voor escalatie, “want Israël weet dat dan iedereen weer wraak neemt: Iran, Irak, Syrië, Jemen”.

Toch voorspelt hij - het gesprek vond eerder deze week plaats - dat Israël uiteindelijk wel degelijk zal reageren op de aanval. Iets dat in de vroege ochtend op vrijdag inderdaad gebeurde. “Dan komt er een oorlog tussen de religies waar de hele wereld de gevolgen van zal meekrijgen. En Israël zal worden vernietigd.” Waar hij overigens geen problemen mee heeft, zegt hij lachend.

Spierballen tonen

Veel Irakezen hebben op sociale media kritiek geuit op de Iraanse aanval op Israël. Het is een spel, zeggen ze, hou er eens mee op, we zijn het zat. Ze menen dat Iran er vanaf het begin op rekende dat de grote meerderheid van de raketten en drones onschadelijk zou worden gemaakt, en het allemaal maar een show was. Spierballen tonen. Nou, zeggen ze, dat weten we wel hoor, laat maar.

De indruk die vooral naar voren komt uit gesprekken met Irakezen is dat ze oorlogsmoe zijn. Ze sommen de oorlogen en conflicten op waarmee ze de afgelopen decennia te maken hebben gehad, na de Amerikaanse invasie van 2003. In 2005 en 2006 woedde er een burgeroorlog tussen soennieten en sjiieten. Daarna volgde de komst van de islamitische terreurgroep Isis en de strijd ertegen. “We hebben Isis nog maar net overleefd en zijn nog met de wederopbouw bezig”, zegt Fatma, een studente in Bagdad die alleen met haar voornaam in de krant wil. “En dat was dan nog onze eigen oorlog. Die van Iran is dat niet.”

“We willen geen oorlog meer”, zegt ook een journaliste in Bagdad, die net als veel anderen niet onder haar naam over dit probleem wil praten, bang als ze zijn voor repercussies van de milities. “Iran wil ons in een nieuwe oorlog drukken, omdat zij er niet rechtstreeks in betrokken wil raken. Dus gebruiken ze onze milities, en zullen onze zonen gaan vechten en hun leven verliezen.” Ze doelt op de leden van de pro-Iraanse milities, merendeels jonge sjiitische mannen uit arme gezinnen. Resoluut zegt ze: “Als je met Israël wilt vechten, doe het dan zelf!”

De volledige namen van de anonieme journaliste en studente Fatma zijn bekend bij de hoofdredactie

Lees ook:

In Irak loop je de erfenis van de invasie nog elke dag tegen het lijf

Het is twintig jaar na de invasie en bezetting van Irak. Nog steeds werkt de oorlog door in het dagelijks leven van de Irakezen.