Russen spreken met trots over ‘adoptie’ van Oekraïense kinderen – een vermoedelijke oorlogsmisdaad

In Oekraïne doen de gruwelijkste verhalen de ronde: Russische soldaten zouden kinderen, soms zelfs complete weeshuizen, naar Rusland verschepen om ze daar onder dwang te ‘heropvoeden’ tot Russische burgers. Internationale onderzoeken onderschrijven deze verhalen.

Het ontvoeren van kinderen uit een ander land en omvormen tot eigen staatsburgers geldt als oorlogsmisdaad onder de Geneefse Conventies. Volgens de Amerikaanse denktank Institute for the Study of War wijzen de deportaties van Oekraïense burgers, inclusief weeskinderen, zelfs op ‘een etnische zuiveringscampagne’.

De vermeende oorlogsmisdaden worden overigens in alle openheid door Rusland gepleegd. Sterker nog: er wordt met trots gesproken over het ‘evacueren’ en ‘redden’ van de Oekraïense kinderen.

1. Om hoeveel kinderen gaat het?

De Oekraïense autoriteiten spreken over 260 duizend vermiste kinderen. Onderzoekers van de Amerikaanse universiteit Yale konden van zesduizend Oekraïense kinderen nagaan dat ze zijn meegenomen en ‘herplaatst’ in kampen in Rusland. De onderzoekers vermoeden dat het daadwerkelijke getal nog veel hoger ligt. De Russen spreken dit niet tegen. Vicepremier Marat Choesnoellin verklaarde in oktober dat alleen al uit de regio Cherson enkele duizenden kinderen waren ‘geëvacueerd’.

2. Om wat voor kinderen gaat het?

De kinderen komen voornamelijk uit oostelijke en zuidelijke gebieden die bezet zijn of waren door de Russen, bijvoorbeeld de regio’s Cherson, Charkiv, Donetsk en Marioepol. Een groot deel woonde daar in weeshuizen of internaten. Dat betekent niet dat het daadwerkelijk wezen zijn; in Oekraïne worden kinderen wier ouders niet de volledige zorg of verantwoordelijkheid kunnen dragen, bijvoorbeeld door een verslaving, ook aan staatsinstellingen toevertrouwd.

Uit onderzoek van verschillende media en mensenrechtenorganisaties blijkt dat verschillende weeshuizen door Russische soldaten zijn leeggehaald, waarna de kinderen met bussen naar al eerder bezet gebied of naar Rusland zijn gebracht. Ook dakloze kinderen en minderjarigen in andere medische instellingen zijn meegenomen. In enkele gevallen probeerden de Oekraïense medewerkers dit te verhinderen, door kinderen te verstoppen of de grens over te smokkelen, maar vaak werden ze onderschept.

Er zijn ook gevallen bekend van kinderen die bij familie of vrienden zijn weggehaald. Volgens Oekraïense mensenrechtenorganisaties werd van duizenden ouders of grootouders in bezet gebied het gezag afgenomen. Ze zouden de kinderen volgens de lokale autoriteiten ‘niet de juiste levensstandaard’ kunnen bieden.

Ook zijn er ouders die hun kinderen vrijwillig afstonden voor adoptie door een Russisch gezin of meegaven voor ‘een zomerkamp’. Veel van deze ouders durven niet met hun verhaal naar buiten te treden, uit schaamte en angst voor stigmatisering, schrijft de Oekraïense mensenrechtenorganisatie Eastern Human Rights Group.

3. Wat gebeurt er met de kinderen in Rusland?

Uit het onderzoek van Yale blijkt dat veel kinderen in kampen terechtkomen waar ze wapentraining krijgen en hun Russisch patriottisme wordt bijgebracht. De universiteit vond de locaties van 43 van deze kampen, door heel Rusland. In video’s is te zien dat groepjes Oekraïense pubers het Russische volkslied zingen en de Russische vlag dragen.

Uit onderzoek van persbureau AP blijkt dat Rusland een register heeft opgesteld van geschikte Russische gezinnen voor Oekraïense kinderen, en hun per Oekraïens kind geld betaalt – tot omgerekend duizend dollar voor kinderen met een handicap.

4. Hoe wordt hier in Rusland over gepraat?

Opvallend openlijk. De Russische wet verbiedt de adoptie van buitenlandse kinderen zonder toestemming van het thuisland, maar in mei ondertekende Poetin een decreet dat het voor Rusland gemakkelijker maakt om Oekraïense kinderen het staatsburgerschap te geven – vanuit ‘humanitaire overwegingen’.

Op dezelfde gronden wordt aan Russische burgers gevraagd een Oekraïens kind in het gezin op te nemen. ‘Deze kinderen hebben onze hulp nodig’, zegt de Russische kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova hierover, die zelf een 15-jarig jongetje uit Marioepol ‘adopteerde’. Niet alleen deze Filip wordt voor propaganda ingezet. In de Russische media circuleren verschillende propagandafilmpjes van kinderen die blij worden onthaald door hun nieuwe Russische ouders, en vertellen hoe blij ze zijn een familie te hebben gevonden.

5. Wat kunnen Oekraïense familieleden doen?

De kinderombudsman van Oekraïne werkt met verschillende mensenrechtenorganisaties en advocaten samen om de namen van de kinderen te achterhalen, hun voogden op te sporen en namens hen brieven te sturen aan Russische autoriteiten om de kinderen op te eisen. Een enkele keer werkt dit, en mogen de kinderen terugkeren. Mogelijk doet Rusland dit om te tonen dat het land het beste met de kinderen voor heeft.

In de meeste gevallen horen familieleden en advocaten helemaal niets. Sommige wanhopige Oekraïners vertrekken daarop naar Rusland om hun kinderen op te sporen en zelf terug te halen. Er zijn enkele gevallen bekend waarbij dat lukte. Soms worden kinderen met hulp van Russische vrijwilligers het land uit gesmokkeld.