Marjan Slob is de nieuwe Denker des Vaderlands: ‘Ik vind het belangrijk dat je als individu ruimte maakt voor andere stemmen’

Een beetje een bombastische titel vindt ze het wel, maar – en dat meent Marjan Slob oprecht – het voelt ook als een erkenning. Slob, filosoof en prijswinnend essayist, heet sinds vrijdag de nieuwe Denker des Vaderlands. Het is een titel die zij ziet als een bekroning van haar werk, maar die tegelijkertijd lichte paniek veroorzaakt.

‘Het is heel eervol, ik kan niet anders zeggen’, zegt Slob. ‘Ieder mens wil gezien worden. Filosoferen, de liefde voor wijsheid uitdragen, dat vind ik heerlijk. Tegelijkertijd denk ik soms: oei oei oei, hoe ga ik dat doen? Maar dan denk ik weer: Marjan, probeer het nu maar gewoon te dragen, zet het naar je hand.’

De Denker des Vaderlands is een initiatief van Stichting Maand van de Filosofie en wordt sinds 2011 elke twee jaar – in samenspraak met boekwinkels en debatcentra – verleend aan een publieksfilosoof die ‘de hectiek van het nieuws in een groter verband kan plaatsen’. Met hun filosofische vergezichten zijn ze graag geziene gasten in kranten en aan talkshowtafels, maar ook op bijeenkomsten van publieke instellingen.

Slob, in 1964 geboren in het Zuid-Hollandse dorp Giessenburg, werkt ruim twintig jaar als zelfstandig filosoof en essayist en woont in Utrecht. Lezers van de Volkskrant kunnen haar kennen van de column die ze tot 2020 schreef en van haar recensies van filosofieboeken. Slob schreef enkele succesvolle publieksboeken, zoals Hersenbeest (over het brein en de menselijke geest) en De lege hemel (over eenzaamheid), waarvoor ze respectievelijk de Socratesbeker en de J. Greshoff-prijs won.

De komende twee jaar wil ze als Denker des Vaderland invulling geven aan het thema ‘ruim denken’, een pleidooi om ruimte te maken voor andere waarden en ervaringen dan alleen die van jezelf. Slob wil zowel de politieke, fysieke als de spirituele dimensie van dit thema verkennen.

‘Denker des Vaderland is een eretitel, ik heb geen baas en kan doen en laten wat ik wil. Mij lijkt het leuk op heel veel verschillende plekken te komen, om voor of met met groepen mensen op een filosofische manier te verkennen wat hen aan het hart gaat. Ik wil filosofie graag als levende praktijk laten zien.’

Wat verstaat u onder ‘ruim denken’?

‘Ik vind het belangrijk dat je als individu ruimte maakt voor andere stemmen, dat in je denken niet alleen je eigen beleving centraal staat. Veel mensen zijn kennelijk zo gespannen dat ze vooral aan het toeteren zijn. Mijn vraag is: hoe kun je naar dat getoeter luisteren? Wat wil hier eigenlijk gezegd worden? Ik denk dat het maatschappelijke ontspanning zou kunnen geven als je, zonder jezelf te verloochenen, de ruimte in jezelf groter maakt voor anderen. Dat hoeft helemaal geen poezelige bedoening te zijn, ik wil geen verschillen verdoezelen. Maar er is ook altijd iets dat we gemeen hebben als mensen. Daar kunnen we ook naar op zoek.’

Ruimte maken voor andere perspectieven, dan denk ik vooral aan die van (seksuele) minderheden.

‘Je doelt waarschijnlijk op het gepolariseerde debat rondom identiteitspolitiek. Ik hoor daarin eerst en vooral een schreeuw om erkenning. Veel mensen die buiten de mainstream vallen, ervaren weinig ruimte om hun ervaringen en indrukken in te brengen. Ook hier wil ik naar gezamenlijke grond zoeken. Daarmee hoop ik bij te dragen aan een samenleving waarin mensen die weinig maatschappelijke ruimte ervaren en de mensen die van oudsher al heel veel ruimte innemen elkaar kunnen verstaan.’

Wat bedoelt u met de fysieke dimensie van ‘ruim denken’?

‘Die gaat over de krapte aan fysieke ruimte in Nederland. Grote varkensboeren en natuurliefhebbers zitten elkaar in de weg. De terugkeer van de wolf, wat bezien vanuit de ecologie heel goed nieuws is, is slecht nieuws voor onze schapen. Het is alsof er letterlijk geen plaats meer is voor alles wat we zouden willen doen. Dat betekent ook dat de politiek er niet aan gaat ontkomen om moeilijke keuzen te maken over onze ruimtelijke ordening. Dat vind ik interessant, want belangrijk daarbij is het verhaal dat je gaat vertellen: welke ruimte krijgt welke bestemming, waarom, en welke waarden zijn daarbij in het geding?’

Hoe wilt u invulling geven aan het debat hierover? Gaat u dan bijvoorbeeld in gesprek met BoerBurgerBeweging?

‘Ik wil zeker contact zoeken met interessante partijen in deze discussie, en als BBB een filosofisch gesprek over waarden wil voeren, dan denk ik graag met hen mee. Maar ik denk dat BBB nu even andere dingen aan het hoofd heeft. Ik ben geen politicus. Ik zie het als mijn rol om te wijzen op mogelijkheden om elkaar te vinden in een discussie, of om juist onuitgesproken verschillen van mening aan het licht te brengen. Filosofen zijn goed in dit soort metagesprekken. Natuurlijk heb ik als burger mijn eigen politieke voorkeur, maar als Denker gaat het niet om mijn voorkeur, maar om mijn filosofische vaardigheid.’