Hoe ‘Rusland’ de Duitse politiek verdeelt

Deze dinsdag treft de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock (Groenen) haar Russische collega Sergej Lavrov in Moskou. Na de gesprekken vorige week tussen de plaatsvervanger van Lavrov en diens Amerikaanse evenknie in Genève, en tussen een Russische delegatie en NAVO-vertegenwoordigers in Brussel, is het bezoek van Baerbock een nieuwe poging de Oost-West-verhoudingen te ontdooien. Maar al voor aankomst in Moskou is het duidelijk dat de verdeeldheid in Berlijn over de vraag hoe op te treden tegenover Rusland Baerbocks positie verzwakt.

Op maandag bracht Baerbock een bezoek aan de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba in Kiev. Daar zei Baerbock dat er geen land is dat haar sinds haar aantreden begin december zo heeft beziggehouden als Oekraïne; sinds begin december verzamelde Rusland naar schatting honderdduizend militairen plus zwaar materieel aan de Oekraïense grens.

Voorafgaand aan het bezoek riep de Oekraïense ambassadeur in Berlijn Baerbock en Duitsland op om wapens ter verdediging te leveren. Baerbock wees dat verzoek van de hand met verwijzing naar de Duitse geschiedenis.

„De territoriale integriteit van Oekraïne staat voor ons en voor mij persoonlijk niet ter discussie”, aldus Baerbock in Kiev. „Nieuwe agressie, zo hebben we steeds benadrukt, komt met een hoge prijs.” De moeilijkheid voor Baerbock is dat in de Duitse coalitie geen overeenstemming bestaat over wat die prijs zou moeten zijn.

Binnen de in december beëdigde regering van kanselier Olaf Scholz (SPD) staat de SPD van Scholz lijnrecht tegenover de Groenen van minister Baerbock waar het de meest voor de hand liggende sanctie betreft die Duitsland bij een inval in Oekraïne zou kunnen opleggen. De SPD houdt onverminderd vast aan de omstreden gaspijpleiding Nord Stream 2, die Russisch gas via de Oostzeebodem direct naar de kust van Mecklenburg vervoert. Oud-SPD-kanselier Gerhard Schröder, inmiddels hoofd van de raad van toezicht van het Russische oliebedrijf Rosneft, ondertekende in 2005 met Vladimir Poetin het contract voor de eerste pijpleiding en was later architect van de tweede.

Inmiddels is ook Nord Stream 2 geheel aangelegd. De ingebruikname ervan hangt nu nog af van een juridische toets door het landelijke stroomnetagentschap. Midden december verlangde de Letse premier Krisjan Karins in Brussel van Scholz dat het in werking treden van Nord Stream 2 deel zou worden van het pakket mogelijke sancties. Scholz noemde het project toen een „privaat economisch voornemen”, en de toets van het stroomnetagentschap „geheel apolitiek”.

Baerbock en de Groenen zien dat van begin af aan anders. Behalve het klimaataspect – door de pijpleiding moet ongeveer veertig jaar gas stromen om rendabel te zijn, en over veertig jaar willen de Groenen al lang van het gas af zijn – wijzen de Groenen en ook de derde coalitiepartner FDP op het geopolitieke aspect van de gasleiding. Als het gas via Nord Stream 2 Europa kan bereiken, hoeft Rusland niet langer transmissiekosten aan Oekraïne te betalen en kunnen gasleveranties aan bijvoorbeeld Oekraïne makkelijk worden stopgezet. Bovendien, zo zeggen Oost-Europese regeringsleiders, zou Rusland bij een aanval op Oekraïne niet langer rekening moeten houden met de gasinfrastructuur ter plekke en worden belangrijke exportinkomsten niet in gevaar gebracht.

Veel sociaal-democraten denken dat het niet zo’n vaart zal lopen. De minister-president van Mecklenburg-Vorpommern Manuela Schwesig (SPD), die als grote belofte geldt in de partij, noemde Rusland een „betrouwbare partner”. De secretaris-generaal van de SPD Kevin Kühnert, die zichzelf ziet als de hoeder van sociaal-democratische waarden, zei vorige week dat er „internationale conflicten naderbij worden gepraat” alleen om het project Nord Stream 2 te kunnen begraven. Scholz uit zich de laatste dagen alleen in de meest vlakke bewoordingen over het onderwerp.

Ook uit andere hoek heeft Rusland niet veel te vrezen van Berlijn. Friedrich Merz, die komend weekend tot nieuwe voorzitter van de CDU zal worden verkozen, zei zondag in een interview dat uitsluiting van Rusland uit het internationale bankensysteem SWIFT een „atoombom” onder de „financiële markten” zou kunnen zijn. Een dergelijke sanctie zou exportland Duitsland te veel schaden, meent Merz. De Duitse krant FAZ noteerde droog dat na de annexatie van de Krim, toen er eveneens werd nagedacht over uitsluiting uit SWIFT, ook de chef van de Russische staatsbank sprak van een „financiële atoombom”.

Baerbock benadrukte maandag in Kiev dat „we het niet over Oekraïne hebben zonder Oekraïne”. Behalve natuurlijk dat vorige week twee van de drie gesprekken met Rusland plaatsvonden zonder Oekraïne. Voor Rusland is de VS de belangrijkste gesprekspartner. Het doel van Baerbock dinsdag is om ook het Normandië-overleg nieuw leven in te blazen: gesprekken tussen Frankrijk, Duitsland, Rusland en Oekraïne. Behalve welwillendheid uit Moskou zal een heldere koers van Berlijn daarbij onontbeerlijk zijn.