De SP worstelt met meer dan alleen zijn radicale jongerenafdeling en haar ‘zolderkamercommunisten’

Je kon er al stickers kopen met ‘D66 – KUT’, ‘FCK VVD’, ‘FCK PVV’, ‘fik in ‘t Forum’ of ‘Eet de rijken’. En buttons met ‘Wilders is wack’. Nieuw in de webshop van De Rode Lap is een T-shirt met ‘zolderkamercommunist’, voor tien euro te bestellen.

‘Geradicaliseerde zolderkamercommunisten’, dat is de term die SP-partijsecretaris Arnout Hoekstra muntte voor de SP-leden die volgens het partijbestuur oproepen tot gewapende strijd. Zes van hen zijn inmiddels geroyeerd. De term ‘zolderkamercommunist’ hebben zij als geuzennaam geadopteerd. Gus Ootjers, een van de zes, moet grinniken als hem de term wordt voorgelegd. ‘Bizar om ons zo te noemen.’

Met dat T-shirt betreed je meteen de schemerwereld die rond de uiterwaarden van de SP hangt. Wie achter de Rode Lap schuil gaan, is niet duidelijk. Ook publicaties op het Communistisch Platform, waar die oproepen tot gewapende strijd gedaan worden, zijn altijd anoniem.

Het partijbestuur wil met harde hand optreden tegen radicalisering binnen de partij. Vandaar die royementen, vandaar ook het bevriezen van de contacten met jongerenafdeling Rood en het stopzetten van de financiering van Rood. Immers, twee van de radicale leden werden anderhalve week geleden, dus vlak na hun royement, in het bestuur van Rood gekozen. Een van hen – Olaf Kemerink – werd met 75 procent van de stemmen de nieuwe voorzitter. Bestuursleden van Rood moeten lid van de SP zijn, redeneerde het partijbestuur: dit bestuur van Rood is dat niet en kan dus niet erkend worden.

Nu was het de vraag of de juiste mensen waren geroyeerd; het Communistisch Platform opereert immers in de anonimiteit. Om dat aan te tonen, stuurde het partijbestuur deze week via het interne SP-net een feitenrelaas van ruim tweehonderd pagina’s (in het bezit van de Volkskrant) aan alle afdelingsvoorzitters. Een bonte verzameling teksten, manifesten, app-berichten, moties en brieven. Er zijn foto’s van SP-leden op wandeltocht, memes van partijleider Lilian Marijnissen die het kleine Marxistisch Forum wil verpletteren, zelfs het T-shirt met de opdruk zolderkamercommunist is als bewijsstuk meegenomen. De documenten brengen wel het Marxistisch Forum in kaart, de plek voor discussies over communisme, maar komen voor het Communistisch Platform niet verder dan suggesties.   

Computervredebreuk

Volgens de zes geroyeerde SP-leden is bij het verzamelen van die informatie computervredebreuk gepleegd, omdat een computerprogramma is gebruikt om gegevens van verborgen pagina’s van een honderdtal SP-leden te verzamelen, onder wie Kamerleden, fractiemedewerkers en afdelingsvoorzitters. ‘Dat is oneigenlijk gebruik van persoonsgegevens’, zegt Gus Ootjers. Hij spreekt van een ‘zwarte lijst’ en betitelt de actie als ‘kabouterstalinisme’. Onder Stalin verzamelde het Russische staatsapparaat veel gegevens over zijn burgers.

Een bijgevoegd tijdspad gaat terug tot 1 januari 1998, de datum waarop Offensief, de Nederlandse tak van het trotskistisch georiënteerde Comité voor een Arbeiders Internationale, de PvdA verlaat om zich aan te sluiten bij het linksere alternatief: de SP. Offensief probeert de SP verder naar links te trekken, weg van de meer gematigde koers van het nieuwe beginselprogramma uit 1999: Heel de mens. Het bestuur verweert zich daartegen door Offensief in 2009 als partij aan te merken. Omdat bij de SP dubbellidmaatschap verboden is, kan Offensief worden geweerd – exact dezelfde methode die nu ook op het Communistisch Platform wordt toegepast. Leden van Offensief verbergen zich volgens het bestuur vervolgens achter anagrammen. Zo publiceert Emil Jacobs, een van de kernleden van Offensief, daarna onder de naam Jos Alembic.

De mensen achter Communistisch Platform zijn op hun hoede door wat met Offensief gebeurde, ze kiezen voor volledige anonimiteit. ‘Het royement laat zien dat ze daarin gelijk hebben’, zegt Gus Ootjers, die als hun woordvoerder optreedt. Hij betitelt het royement als willekeur. ‘Het programma van het Communistisch Platform staat al vijf jaar online. Al die tijd heeft er geen haan naar gekraaid, en werd het amper gelezen.’ Er loopt een beroep tegen het royement.

Grote verhalen

Inmiddels zijn er tientallen partijprominenten die vinden dat het bestuur veel te hard optreedt tegen de dissidenten. Ze verzamelden zich onder de naam SP voor Rood, en vragen het bestuur om op z’n schreden terug te keren en wijsheid en verzoening te betrachten. Een van hen is Eric Smaling, voormalig Kamerlid en nu fractieleider van de SP in Noord-Holland. ‘Natuurlijk staan die oproepen tot bewapening ver van de realiteit af’, zegt hij. ‘Nederland is niet het Chili van Allende. Maar een zekere naïviteit en radicalisering hoort bij jonge mensen. En vergeet niet: in die tekst over bewapening zit heel veel voorbehoud.’ Zijn verzoek aan het bestuur: kijk eens naar wat de JOVD zich kan permitteren ten opzichte van de moederpartij, of de Jonge Democraten van D66. Gun onze jongerenorganisatie meer vrijheid.

Meer vrijheid, dat is de wens die ook de dissidenten hebben geuit. Ze willen een verdere democratisering van de partij. ‘Er is een grote behoefte aan ideeën’, vindt Ootjers. ‘Het centrum heeft geen grote verhalen meer.’ Zij willen een tegenmacht opbouwen die sterk genoeg is om grote maatschappelijke veranderingen teweeg te brengen.

Regeringsdeelname

Dat debat over interne democratie ervaren SP-leden ook als een debat over koers en toekomst van de partij, waarbij regeringsdeelname al snel aan de orde komt. In 2006 haalde de SP onder Jan Marijnissen 25 zetels, regeringsdeelname lonkte. In 2012 was tot kort voor de verkiezingen Emile Roemer een kansrijke premierskandidaat. Sindsdien komt de SP in verkiezingen niet boven de vijftien zetels uit, in peilingen worden tussen de tien en veertien zetels aangegeven. ‘Onze successen zijn niet verzilverd’, zegt Smaling. Zelf vindt hij dat als de kans op regeringsdeelname zich voordoet, die moet worden gegrepen.

‘De SP heeft een traditie van onduidelijkheid over regeringsdeelname’, zegt Erik Meijer, voormalig europarlementariër en groot kenner van de partijgeschiedenis. ‘Waartoe en met wie, dat zou onderwerp van debat in de partij moeten zijn.’ Zelf drong hij op het congres van vorig jaar aan op regeringsdeelname in 2021 binnen een zo links mogelijk kabinet. Het bestuur noemde dat toen ‘ontijdig en ongewenst.’ Lilian Marijnissen maakte na haar verkiezing als lijsttrekker in juni alsnog de draai door te verkondigen dat ze naar regeringsdeelname streeft, desnoods met de VVD. Rood nam vervolgens een motie aan die dat afkeurt.

De SP is de verzamelpartij van alles wat zich links van de PvdA en GL bevindt, zegt Meijer. Daar horen ook radencommunisten bij, maoïsten, trotskisten of, zoals hij de zes dissidenten aanduidt, anarcho-syndicalisten. Dat er communistische infiltratie zou plaatsvinden noemt Meijer ‘grote flauwekul’. Hij herkent in de geroyeerden eerder Karl Kautsky, vooraanstaand volgeling van Marx maar ook tegenstander van bolsjewistisch Rusland. ‘Het was onder socialisten aan het begin van de vorige eeuw gebruikelijk communisme als einddoel te formuleren. Het past niet bij de Nederlandse situatie nu gewapende arbeidsmilities te bepleiten.’

Het conflict met Rood lijkt volgens Meijer als twee druppels water op een zuivering in 1959 binnen de PvdA, die zich van zijn jongerenafdeling ontdeed om met de KVP te kunnen regeren. ‘Het Communistisch Platform staat regeringsdeelname in de weg, moet dus onthoofd worden en sleurt daarbij Rood mee. De kans is groot dat we hierdoor struikelend richting verkiezingen gaan.’

Huisfilosoof Marx

Een enkele keer komt iets over koersdiscussies binnen de SP naar buiten. Zoals in 2015, toen Sharon Gesthuizen en Ron Meyer streden om het voorzitterschap. De een was bestuurlijker ingesteld en voor meer interne democratie, de ander activistischer en meer centralistisch. Meyer won, maar moest na de verkiezingsnederlaag van 2019 aftreden. Met Lilian Marijnissen als partijleider en Jannie Visscher als voorzitter – de hoogste positie binnen de partij – lijkt de meer gematigde koers weer de overhand te hebben.

Intussen blijft het gedachtegoed van Karl Marx belangrijk binnen de partij. Zijn beeltenis staat op een T-shirt dat de SP verkoopt, bezoekers van het vorige partijcongres konden zich bij een muurschildering met Marx laten fotograferen. Ik gebruik hem vaak in raadsvergaderingen, zegt de Rotterdamse fractieleider Aart van Zevenbergen: ‘Zoals onze huisfilosoof Marx zegt…’ Van Zevenbergen noemt de SP overigens een bij uitstek vredelievende partij. ‘De oproep tot geweld sublimeren we door actie te voeren.’

‘Marx was en is een grote invloed op de partij’, zegt ook Nick Wasilopoulos, die deze week vanwege de actie van het partijbestuur terugtrad als voorzitter van de afdeling Nijmegen: ‘Ik ben niet betrokken bij die teksten over geweld. Mij gaat het om het recht op factievorming.’ Een deel van de geroyeerde partijleden kent hij persoonlijk. ‘Dat zijn vrienden, die doen geen vlieg kwaad.’

Wat veel actieve SP’ers delen: warme gevoelens voor Rood, dat nu in de beklaagdenbank zit. Veel kaderleden zijn zelf lid van Rood geweest, dat als kweekvijver wordt gezien, maar ook belangrijk is vanwege de inzet bij acties en in campagnes. Kamerleden en andere prominenten hebben bij het bestuur aangedrongen opnieuw het gesprek aan te gaan met Rood. Ze noemen het gezond dat de SP een rebelse jongerenclub heeft. ‘Dit conflict had anders aangepakt moeten worden’, zegt Van Zevenbergen. ‘Waarom zou je meteen de knuppel gebruiken?’ Meijer houdt het op een gebrek aan bekwaamheid bij het bestuur: ‘Dit had nooit zo mogen escaleren.’

Vrijdagavond is er een partijraad – het hoogste orgaan binnen de partij  –  waar het bestuur zich tegenover de kaderleden moet verantwoorden voor zijn optreden tegenover Rood. Tot die tijd weigert het bestuur commentaar. Op 12 december houdt de SP zijn 25ste partijcongres. Dat zou, vanwege de pandemie, een digitaal feestje moeten zijn. Als er voordien geen stappen richting een oplossing zijn gezet, wordt het digitaal spitsroeden lopen.