Dan maar een coronaherstelfonds zonder Polen en Hongarije? ‘We zullen niet capituleren voor een veto’

De plannen om het EU-corona-herstelfonds snel op de rails te krijgen, desnoods zonder Hongarije en Polen, worden concreet. De Europese Commissie is al een tijdje aan het onderzoeken hoe dat fonds met 25 in plaats van alle 27 deelnemende lidstaten juridisch in elkaar kan worden getimmerd. Dat zou ‘snel en eenvoudig’ kunnen, aldus een bron binnen de commissie.

Eurocommissaris Paolo Gentiloni (economie) bevestigde die wens vrijdag tijdens een online-conferentie van een Italiaanse denktank. “Wij zullen niet capituleren voor een veto. We zijn heel duidelijk tegenover deze lidstaten: we zullen zonder hen verdergaan.”

De regeringen in Boedapest en Warschau houden vast aan hun verzet tegen de gehele EU-begroting, uit onvrede met afspraken die zijn gemaakt over de koppeling tussen alle EU-subsidies en respect voor de rechtsstaat. Dat akkoord is een relatief klein onderdeel van een enorm pakket van 1,8 biljoen euro voor de komende zeven jaar. Maar de bezwaren van de twee landen zijn zo principieel, dat ze zowel de gewone meerjarenbegroting van ruim 1000 miljard als het corona-herstelfonds van 750 miljard blokkeren.

Inlegvel

De irritatie bij de andere lidstaten daarover is sterk toegenomen. Het tijdelijke Duitse EU-voorzitterschap probeert uit alle macht de twee landen binnenboord te krijgen. Maar uitspraken van bondskanselier Merkel, die suggereerde dat iedereen in dit conflict water bij de wijn moet doen, vielen in veel landen - waaronder Nederland - verkeerd. Volgens hen ís het rechtsstaat-akkoord al een compromis, een ‘ondergrens’ zoals premier Rutte het formuleerde. Ook het Europees Parlement zit op die lijn. Afzwakking van de rechtsstaat-voorwaarden, die door een meerderheid van lidstaten zijn geaccordeerd, lijkt daarmee onhaalbaar.

Een van de mogelijkheden om beide landen tevreden te stellen, is een aanvullende verklaring. Daarin zou de garantie komen te staan dat de Europese Commissie alle landen gelijk zal behandelen, alsmede de verzekering dat deze rechtsstaat-voorwaarden niets te maken hebben met het EU-migratiebeleid, een verband dat alleen door de Hongaarse premier Orbán is gelegd. Allemaal ‘open deuren’, aldus een EU-diplomaat, ‘maar als dat het probleem oplost, schrijven we dat graag op’.

Veto-bastion

Orbán wijst die ‘inlegvel’-optie echter van de hand. Tegelijk zijn er in het Poolse veto-bastion scheurtjes ontstaan. Vicepremier Jaroslaw Gowin, die zich al eerder kritisch had uitgelaten over het veto, zei donderdag dat zo’n aanvullende verklaring een oplossing zou kunnen zijn. Hij werd vrijdag teruggefloten door premier Morawiecki, die zei dat de Poolse bezwaren niet zijn weggenomen.

Volgens een hoge EU-functionaris kan een coronafonds-constructie van 25 landen binnen de normale EU-besluitvorming worden opgezet. Polen en Hongarije grijpen in dat geval naast de vele miljarden die volgens de huidige plannen voor hen zijn gereserveerd.

Eerder was sprake van een zogeheten intergouvernementeel akkoord, buiten de EU om, maar dat vereist een tijdrovend ratificatieproces in alle lidstaten. Een van de alternatieve opties zou kunnen zijn dat de 25 landen afspraken maken over de benodigde nationale garanties voor het fonds-nieuwe-stijl.

Noodbegroting

Daarmee is het Hongaars-Poolse veto tegen de gewone EU-meerjarenbegroting nog niet weggenomen. Waarschijnlijk valt volgende week het besluit om, bij gebrek aan unanieme steun voor die zevenjaars-begroting, een noodbegroting voor het nieuwe jaar op te tuigen. Dat is slechts één keer eerder gebeurd, in 1988.

Zo’n noodbegroting borduurt voort op de voorbije periode (2014-2020) en bevat slechts de allernoodzakelijkste onderdelen. Van nieuwe projecten zal voorlopig geen sprake zijn. Landbouwsubsidies lopen grotendeels wel door, maar de grootste klappen vallen in de zogeheten cohesiefondsen, voor de ontwikkeling van armere regio’s. Die subsidies zullen met 50 tot 75 procent dalen, iets wat met name Polen en Hongarije zullen merken.

Daar komt bij dat het rechtsstaat-mechanisme, als apart akkoord, onverminderd van kracht zal worden, na de laatste procedurele plichtplegingen daarvan in Brussel. Tot ergernis van onder meer Nederland maakt EU-voorzitter Duitsland echter geen haast met die afronding.

Lees ook:

Crisis in Brussel: Hongarije en Polen blokkeren begroting

Hongarije en Polen keren zich tegen de afspraak dat de EU-geldkraan wordt dichtgedraaid als landen de rechtsstaat-principes aan de laars lappen. Hun veto’s leiden tot crisisoverleg op het hoogste niveau.

Polen wil EU-gelden blokkeren, maar is daarvan zelf de dupe

Polen dreigt het Europese Covidfonds en de Europese begroting te blokkeren. Een bizarre spagaat, want Polen is de grootste netto-ontvanger van EU-subsidies en heeft de Europese Covid-miljarden keihard nodig.