De zitting in de bodemprocedure tegen het Systeem Risico Indicatie (SyRI), een omstreden systeem waarmee de overheid persoonsgegevens verzamelt en risicoprofielen opstelt, moet nog plaatsvinden, maar tot die tijd is het nog altijd een legale manier om onverdachte burgers verdacht te maken.
Deze woensdagavond vindt een voorlichtingsbijeenkomst plaats in Rotterdam-Zuid, georganiseerd door het FNV en privacyplatform Bij Voorbaat Verdacht. „Een computeranalyse heeft je aangewezen als mogelijke fraudeur omdat je in Bloemhof of Hillesluis woont”, schrijft FNV in haar aankondiging. „Je bent verdacht, maar je krijgt niet te horen waarom en waarvan.”
Vorig jaar werden de 25.000 inwoners van Bloemhof en Hillesluis, twee wijken in Rotterdam-Zuid, doorgelicht door SyRI. Zo’n 1.200 adressen (1 op de 10 huishoudens) zijn daarna in het zogeheten Register Risicomeldingen geplaatst omdat volgens SyRI bij hen een verhoogde kans op fraude en/of andere misdrijven bestaat. Deze huishoudens kunnen de komende tijd een huisbezoek verwachten van een sociaal interventieteam.
Een vergelijking met een razzia, zoals SP-fractieleider Aart van Zevenbergen het in een gemeentedebat eerder dit jaar noemde, is bij zo veel huisbezoeken zo gek nog niet.
‘Dit is dus de sleepnetmethode”, zegt Tijmen Wisman, voorzitter van Platform Bescherming Burgerrechten. „Een hele wijk wordt bij voorbaat verdacht gemaakt, met een algoritme als inspecteur, zonder dat inwoners weten waarvan zij op de eerste plaats verdacht worden.”
„Eerst worden alle gegevens die de staat van je heeft op een hoop gegooid en doorzocht en daarna kan je een brutaal huisbezoek verwachten.” Burgers die weigeren mee te werken kunnen hun uitkering verliezen en zijn lang niet verlost van de verdachtmaking. Onschuldpresumptie, iemand?
Wat zou er trouwens gebeuren als het systeem niet op de bewoners van Rotterdam-Zuid maar op die van Amsterdam-Zuid toegepast zou worden? Dat gebeurt uiteraard niet, want dat zijn mensen die dwars gaan zitten en procederen, aldus Wisman. Daarom wordt SyRI ingezet in wijken als Bloemhof, Hillesluis, en eerder in de Haarlemse Schalkwijk; arme buurten met veel migranten, en bovengemiddeld afhankelijk van sociale voorzieningen. Makkelijke doelwitten dus, al vormt uitkeringsfraude maar een fractie van wat er in Nederland breed gefraudeerd wordt.
Maar de mogelijke discriminatoire inzet van SyRI is niet waar het de privacyorganisaties alleen om te doen is. De belangen zijn nog groter. Wisman: „Dit gaat over de macht van de overheid tegenover de burger. Een overheid die onbeperkt data wil kunnen verzamelen en verwerken, en daarmee de vrijheid ondermijnt. Dat zijn ontwikkelingen die bij een politiestaat horen.”
Lotfi El Hamidi (L.elHamidi@nrc.nl@Lotfi_Hamid) schrijft op deze plek een wisselcolumn met Tom-Jan Meeus.