'Cowboy-ceo' Travis Kalanick is nu ruim een jaar weg bij Uber. Het taxiplatform dat onder vuur lag wegens de verdorven bedrijfscultuur, beloofde destijds beterschap. Is er echt iets veranderd? Nou en of, zegt chief operations officer Barney Harford. En het UWV stelt: 'Werken voor Uber is lang niet voor iedereen een noodsprong.'
Uber wordt volwassen en dat betekent dat het zijn cowboyverleden achter zich wil laten. Nieuwe ethische gedragsregels en een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor Europese taxichauffeurs zijn daar de eerste zichtbare tekenen van. De nieuwe topman Dara Khosrowshahi en zijn rechterhand Barney Harford vliegen regelmatig naar Europa om politici te overtuigen dat het nieuwe Uber goed wil doen.
Het charmeoffensief heeft een hoge inzet: Europa is een belangrijke groeimarkt voor Uber, en de voorgenomen beursgang in 2019 nadert snel. Beleggers moeten er dringend van overtuigd worden dat Uber niet alleen duurzame financiële resultaten kan boeken, maar ook zijn sociale verantwoordelijkheid neemt.
In belangrijke groeimarkten als Duitsland, Spanje en Italië heeft Uber echter nog nauwelijks voet aan de grond. 'Europa geldt als volwassen markt, vergeleken met Afrika en Azië. Maar Duitsland is nog een jonge markt als het gaat om taxi-apps,' vertelt de kersverse chief operations officer Barney Harford op het internationale hoofdkantoor van Uber in Amsterdam. 'Dat betekent dat we nauw samenwerken met toezichthouders en steden om problemen op te lossen.' Harford (46) is een vertrouweling van Khosrowshahi (49). De mannen kennen elkaar al achttien jaar, uit de tijd dat de Brit, net als Khosrowshahi, voor het reisplatform Expedia werkte.
Het klinkt compleet anders dan de taal die voormalig topman Travis Kalanick, die een jaar geleden onder druk van de aandeelhouders opstapte, uitsloeg. Kalanick was meer van 'stepping on toes' en 'always hustling': alles proberen te ritselen. De bedrijfscultuur onder zijn leiding bij Uber was er een van seksuele intimidatie, toezichthouders misleiden en concurrenten dwarszitten waren schering en inslag. Nadat hierover verhalen naar buiten kwamen en een video uitlekte waarin Kalanick zich onbehoorlijk gedroeg tegenover een Uberchauffeur, volgde een grote schoonmaak aan de top en werden naast Kalanick nog twintig mensen ontslagen.
Van bedriegen en bedonderen naar berouw en beterschap beloven. Verandert de Ubercultuur zo snel? Harford: 'Toen Dara mij in oktober vroeg of ik in de directie wilde, stelde ik mezelf de vraag: wil ik wel onderdeel worden van een bedrijf waar zoveel dingen zijn gebeurd die niet door de beugel konden? Onder Kalanick kon slecht gedrag goed gedijen. Maar we zijn echt aan het veranderen.'
Alleen met vergunning
De verandering van Uber is grotendeels afgedwongen door Europese wetgevers en toezichthouders. De ramkoers die Kalanick met Uber voor Europa inzette is volledig mislukt. Uber dacht een paar jaar geleden de markt open te breken met UberPop, een dienst waarbij mensen zonder vergunning zich met een eigen auto aan kunnen melden als chauffeur.
Het businessmodel dat in de VS een grote vlucht nam is in Europa snel een schone dood gestorven, ziet Koen Frenken, hoogleraar Innovatiestudies: 'Hier werkte de strategie niet. Land na land besloot vrij snel om alleen chauffeurs met een vergunning toe te laten. Overheden hebben gedaan wat ze moesten doen: handhaven als de wet wordt overtreden.'
Daarmee is in Europa de grootste weerstand tegen Uber verdwenen, denkt Frenken. 'Het is echt niet dat ze bij Uber heilig zijn. Dit is de enige manier om groot te worden in Europa.'
Toegeeflijker
Toezichthouders stellen zich inderdaad wat toegeeflijker op, ook omdat Uber zo populair is. In London heeft Uber zijn vergunning weer terug voor vijftien maanden nadat de licentie vorig jaar was ingetrokken en ook in Finland, waar Uber zijn dienstverlening opgeschort was, mag het bedrijf weer rijden.
Uber beschouwt zichzelf niet als werkgever, maar als een makelaar tussen vraag en aanbod. De Amerikaanse econoom David Weil noemt de opkomst van Uber 'een Shakespeariaanse tragedie voor werkenden.' De chauffeurs lijken ondernemers, maar moeten in feite doen wat het algoritme hen opdraagt. Onzin, vindt Harford. 'Wij tillen miljoenen mensen naar flexibel ondernemerschap. Als ik in Caïro kom of in de banlieues van Parijs praat ik met chauffeurs die vóór Uber helemaal geen werk hadden. Ze werken bewust als zzp'ers en waarderen de flexibiliteit.'
Automatisch verzekerd
De Nederlandse rechter heeft nog niet bepaald of chauffeurs die voor een app rijden zelfstandige of werknemer zijn. Uber heeft op een belangrijk dossier besloten de vlucht vooruit te nemen. Sinds maart zijn 150.000 koeriers en chauffeurs in Europa automatisch ingeschreven voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering bij verzekeraar AXA. Voor chauffeurs met een brutoloon rond minimumloon is zo'n verzekering te duur, laat staan dat ze pensioen kunnen opbouwen. Heeft Uber daar niet ook een zorgplicht? Harford antwoordt ontwijkend: 'Dat moet zich nog uitkristalliseren. Wij willen onze verantwoordelijk nemen en een zekere mate van bescherming bieden. De ziektekostenverzekering is een heel duidelijk stap.'
Handige zet
Met alleen zo'n verzekering zijn kluswerkers nog lang niet voldoende beschermd, zegt hoogleraar Koen Frenken. 'Uber slaat door deze stap te zetten tegenstanders een argument uit handen. Door toch iets van bescherming te bieden, neemt Uber handig een positie in tussen een simpel platform en een echte werkgever. Maar wie voor Uber, Deliveroo of Helpling werkt heeft geen ontslagbescherming, geen formele inspraak en geen pensioen.'
Zolang de overheid geen helderheid biedt over de juridische status van deel- en klusplatformen, blijft het in de praktijk 'zoeken'. Zo is in Denemarken een cao afgesloten met het digitale schoonmakersplatform Hilfr: schoonmakers krijgen ook vakantiegeld en pensioen. Ook mogen zij niet zo maar van het platform verwijderd worden.
Nuance
'De Ubers van deze wereld worden vaak afgeschilderd als uitbuiters en boeven. Maar zijn ze dat echt? Er komen wel mensen aan het werk, jong en oud', zegt Rob Witjes, hoofd Arbeidsmarktinformatie bij UWV. 'Dit soort banen voelt ongemakkelijk aan omdat het nieuw is, maar werken voor Uber is lang niet voor iedereen een noodsprong. Bovendien kan het een opstap zijn naar een nieuwe vaste baan. Ik zou willen oproepen tot iets meer nuance.'
Uber wil hét mobiliteitsplatform worden
Wie in de toekomst de Uber app opent kan niet alleen een taxi bestellen, maar ook een (elektrische) fiets of electrische step. Of zelfs een metrokaartje, als het aan coo Barney Harford ligt. 'We zitten op één lijn met veel gemeentes dat autobezit teruggedrongen moeten worden. Uber gaat daarom investeren in het ontwikkelen van een mobiliteitsplatform.'
Zo heeft Uber in april de start-up Jump Bikes gekocht voor meer dan $100 mln. Ook investeert het met Alphabet $335 mln in elektrische step start-up Lime. Verder heeft Uber een pilot overeenkomst gesloten met Nice. Het bedrijf gaat 's avonds taxi's inzetten, als de bussen niet meer rijden. OV-kaarthouders kunnen dan voor een vast bedrag naar hun bushalte gebracht worden, die na acht uur 's avonds niet meer bereikbaar is. Hoogleraar Innovatiestudies Koen Frenken is kritisch of de plannen leiden tot groenere steden: 'Het blijft een taxiplatform met een beetje fiets en scooter. Als mensen vaker de taxi nemen omdat het zo goedkoop is, heb je nog steeds veel verkeer in de stad.'