‘Russische elites zijn geneigd inactiviteit te zien als defaitisme. Poetin heeft nu al moeite om uit te leggen waarop hij precies wacht’

Pro-Oekraïense strijdkrachten staken vorige week de grens over naar het zuidwesten van Rusland, wat leidde tot de zwaarste gevechten op Russisch grondgebied in vijftien maanden oorlog. Toch heeft de Russische president Vladimir Poetin de zaak in het openbaar volledig genegeerd. Hij deelde medailles uit, ontmoette de patriarch van de Russisch-orthodoxe kerk, ontving bevriende buitenlandse leiders en maakte op televisie een praatje met een Russische rechter over hoe Oekraïne geen echt land was.

Bij het leiden van de grootste oorlog voor Rusland sinds generaties lijkt Poetin steeds meer op een afwezige opperbevelhebber: in het openbaar zegt hij bijna niets over het verloop van de oorlog en verraadt hij weinig bezorgdheid over de tegenslagen van Rusland. In plaats daarvan laat hij duidelijker dan ooit weten dat zijn strategie erin bestaat gewoon te wachten, en denkt hij te kunnen winnen door zijn vijanden uit te putten.

“We moeten ons geen illusies maken”, zegt Natalia Zoebarevitsj, deskundige op het gebied van de Russische sociale en economische ontwikkeling aan de Staatsuniversiteit van Moskou. Poetin heeft volgens haar de binnenlandse basis gelegd om de oorlog “zéér lang” vol te houden.

Maar hoewel westerse analisten en functionarissen geloven dat het Rusland van Poetin het potentieel heeft om te blijven vechten, is zijn militaire, economische en politieke manoeuvreerruimte kleiner geworden. En dat staat een langdurige oorlog in de weg.

Gevolgen op het thuisfront

Ook al noemt Poetin de gevechten “tragische gebeurtenissen” ver van huis, de oorlog heeft wel degelijk gevolgen op het thuisfront. Zo groeien de kloven binnen de legerleiding, alsook de onrust onder de Russische elite, en zorgwekkende tekenen voor de economie beginnen op te doemen nu het Westen zweert verder af te kicken van Russische energie.

Op het slagveld is het vermogen van Rusland om offensief op te treden verschrompeld nu de munitie opraakt en de maandenlange strijd om Bachmoet heeft duizenden soldaten het leven gekost. Jevgeni Prigozjin, de leider van de huurlingengroep Wagner die de aanval op Bachmoet leidde, heeft laten weten zijn soldaten uit de stad terug te trekken en houdt de ene na de andere tirade tegen de met het Kremlin geallieerde Russische elites.

Om een groot nieuw offensief te beginnen moet Poetin, zo stellen westerse functionarissen en analisten, nieuwe munitiebronnen vinden en een politiek riskante tweede militaire mobilisatieronde organiseren om zijn uitgeputte troepenmacht aan te vullen. De Amerikaanse directeur van de nationale inlichtingendienst, Avril D. Haines, zei deze maand nog dat de kans klein is dat Poetin dit jaar tijdens besprekingen concessies zal doen, tenzij hij een binnenlandse politieke bedreiging voelt.

Westerse functionarissen blijven ook bezorgd over de mogelijkheid dat hij zijn toevlucht neemt tot kernwapens. Men maakt de inschatting dat het risico het grootst is als Poetin geconfronteerd wordt met een catastrofale nederlaag die zijn greep op de macht bedreigt.

In eigen land is de Russische economie flexibel genoeg gebleken om zich aan te passen aan de westerse sancties, terwijl de overheidsreserves voldoende zijn gebleken om de hogere militaire uitgaven en de verhoogde sociale uitkeringen te financieren. Maar hoe langer de oorlog aansleept - vooral als de olieprijzen dalen - hoe waarschijnlijker het is dat het Kremlin voor moeilijke keuzes komt te staan wat betreft het snijden in de overheidsuitgaven of het laten oplopen van de inflatie.

Sommige onderzoekers stellen dat de publieke steun voor de oorlog in Rusland breed maar oppervlakkig is en snel kan verschuiven bij onvoorziene gebeurtenissen. De invallen over de grens deze week brachten de oorlog op een andere manier dan voorheen heel dicht bij huis voor de Russen, en wekten onrust bij militaire bloggers, die een wijdverbreide aanhang hebben.

‘300.000 chocoladerepen’

Dan is er nog Prigozjin, die zich heeft ontwikkeld tot een populistische politicus die het opneemt tegen Russische topambtenaren. Deze week ging hij frontaal in de aanval tegen de afwachtstrategie.

In een video-interview van een uur met een Russische blogger beschreef Prigozjin een onwaarschijnlijk “optimistisch scenario”. Daarin “worden Europa en Amerika moe van het Oekraïense conflict, gaat China met iedereen aan de onderhandelingstafel zitten en spreken we af dat alles wat we al hebben veroverd van ons blijft”. Maar het meest waarschijnlijke scenario is volgens Prigozjin dat Oekraïne de Russische troepen terugdringt naar de vooroorlogse linies en het Krim-schiereiland bedreigt, het kroonjuweel onder Poetins veroveringen in Oekraïne.

Westerse analisten en functionarissen betwijfelen of het komende tegenoffensief van Oekraïne een beslissende slag kan toebrengen. Tegelijkertijd zeggen zij dat het vermogen van Rusland om de oorlog te blijven voeren gestaag afneemt, zoals blijkt uit de tienduizenden slachtoffers in Bachmoet en de scherpe daling van het aantal granaten dat Russische troepen per dag in Oost-Oekraïne afvuren in vergelijking met het hoogtepunt van de strijd vorig jaar.

“Het is niet zo dat de Russen plotseling geen oorlog meer kunnen voeren”, aldus Max Bergmann, voormalig ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij is verbonden aan het Center for Strategic and International Studies in Washington. “De vraag is of ze die nog met enige intensiteit kunnen voeren.”

Maar Poetin verraadt geen publiek gevoel van urgentie. Hij blijft geïsoleerd in zijn cocon uit het pandemietijdperk en eist dat Russen die hem ontmoeten dagenlang in quarantaine gaan. Een kosmonaut die dinsdag tijdens een medailleceremonie in het Kremlin werd geëerd, begon zijn toespraak met: “Sorry, we hebben een week in afzondering gezwegen.”

Poetin gaat zelden in detail in op het verloop van de oorlog, ook al zit hij in lange bijeenkomsten over onderwerpen als interetnische betrekkingen die op tv worden uitgezonden. Zulke discussies kunnen verschrikkelijk banaal zijn; op een keer vertelde een Armeense burgerleider Poetin dat zijn groep “300.000 chocoladerepen met rozijnen en noten” naar Oost-Oekraïne had gestuurd.

Vaak spreekt hij over de oorlog die hij heeft bevolen als over een fenomeen waar hij geen invloed op heeft. In televisie-uitlatingen aan zakenlieden vrijdag verwees hij naar “de tragische gebeurtenissen van vandaag”. Zijn stilzwijgen over de dramatische, tweedaagse inval in Rusland deze week was een verandering ten opzichte van zijn reactie op een kleinere dergelijke aanval in maart, toen hij een reis afzegde en het incident als een “terroristische” aanval veroordeelde.

Wanneer hij Oekraïne dan toch bespreekt, zijn Poetins opmerkingen zwaar aangezet met een verdraaide versie van de geschiedenis. Alsof hij de wereld wil vertellen dat wat er ter plaatse ook gebeurt, Rusland voorbestemd is om het land te controleren. Op dinsdag gaf het Kremlin beelden vrij van een ontmoeting tussen Poetin en Valeri Zorkin, de voorzitter van het Russische Constitutionele Hof, die een kopie van een 17de-eeuwse Franse kaart van Europa bij zich had. “Er staat geen Oekraïne op de kaart”, zegt Zorkin tegen Poetin. Poetin beweert vervolgens ten onrechte dat voordat de Sovjet-Unie werd gevormd, “er nooit een Oekraïne was in de geschiedenis van de mensheid.”

Sommige Russische functionarissen kijken al vooruit naar de presidentsverkiezingen van volgend jaar in de Verenigde Staten en laten doorschemeren dat een Republikeinse overwinning het tij zou kunnen keren. Dmitri Medvedev, de voormalige Russische president en vicevoorzitter van Poetins veiligheidsraad, zei deze week dat “het belangrijkste” is dat Joe Biden niet wordt herkozen. Donald Trump, momenteel de grootste kanshebber voor de Republikeinse presidentsnominatie, “is een goede kerel”, zei Medvedev, en “historisch gezien was het altijd gemakkelijker om met de Republikeinen samen te werken.”

‘Geen stabiele steun’

Maar de afwachtende houding van Poetin kent ook risico’s buiten de mogelijkheid van een Oekraïense doorbraak op het slagveld. Tatiana Stanovaja, onderzoeker bij het Carnegie Russia Eurasia Center, stelt dat Poetins “tactiek van inactiviteit” de invloed van hardliners als Prigozjin zou kunnen vergroten. “Russische elites zijn geneigd inactiviteit te zien als defaitisme”, schreef ze deze maand. “Poetin heeft nu al moeite om uit te leggen waarop hij precies wacht.”

De duurzaamheid van de Russische publieke steun voor de oorlog, net als de economische stabiliteit die deze helpt ondersteunen, is verre van duidelijk. Sommige onderzoekers en Amerikaanse functionarissen menen dat de barsten in het pro-oorlogsgevoel al zichtbaar zijn geworden door de zware verliezen. Een recent rapport van een groep Russische sociologen, gebaseerd op tientallen diepte-interviews, stelt dat de Russen de oorlog eerder zien als “een natuurramp” waar ze niets aan kunnen doen, dan als iets waarvan ze vast overtuigd zijn dat het juist is.

“De steun is niet gebaseerd op fundamentele politieke standpunten of bepaalde ideologische opvattingen”, aldus Sasja Kappinen, een van de auteurs van het rapport, die om veiligheidsredenen een pseudoniem gebruikt omdat ze aan een universiteit in Rusland werkt. “Dit is geen stabiele steun.”

Rusland heeft sinds het begin van de oorlog veel uitgegeven om het grote publiek gunstig te stemmen. Zijn economie heeft zich aangepast aan de sancties en profiteert van de vele landen buiten Noord-Amerika en West-Europa die nog steeds intensief handel drijven met Rusland.

Volgens Zoebarevitsj kan de regering de uitgaven op het huidige peil handhaven, ten minste tot de presidentsverkiezingen van maart volgend jaar, wanneer Poetin, die nu al 70 is, naar verwachting voor een vijfde termijn zal gaan. Maar een daling van de olieprijs zou de regering kunnen dwingen te bezuinigen op zaken als infrastructuur.

“Het allerbelangrijkste zijn de overheidsopdrachten voor defensie en de steun voor lage-inkomensgroepen en gepensioneerden”, stelt Zoebarevitsj, verwijzend naar de noodzaak om belangrijke kiezers tevreden te stellen. “Die zullen zo lang mogelijk in stand worden gehouden.”

Tegelijkertijd zien analisten en Russen die Poetin kennen hem nog steeds als fundamenteel flexibel en opportunistisch, een man die waarschijnlijk een bevriezing van de gevechten zou accepteren als die werd aangeboden, zelfs als hij zich voorbereidt om nog jaren door te vechten. Als gevolg daarvan zien mensen met goede connecties in Moskou een onvoorspelbare toekomst terwijl zij zich voorbereiden op een lange oorlog. “Poetins spectrum van opties is vrij breed”, aldus een prominente zakenman in Moskou, “van een staakt-het-vuren vandaag tot een honderdjarige oorlog.”

_{© The New York Times}