De vliegschaamte voorbij: de Nederlander trekt er deze zomer weer massaal op uit

Met ronkende jaarcijfers over 2022 en een riante winstverwachting voor het lopende jaar illustreerde Ryanair deze week dat de consument er sinds de coronapandemie weer massaal op uittrekt. De omzet werd ruimschoots verdubbeld tot bijna 11 miljard euro. Mede dankzij 10 procent meer reizigers voorspelt de Ierse prijsvechter voor deze zomer de uitgebreidste dienstregeling ooit met 2.500 routes en dagelijks ruim 3.000 vluchten. Het massatoerisme is terug, in Italië en Spanje zijn de hotels aan de kust al bijna volgeboekt.

Air France-KLM maakte al eerder een winst van 728 miljoen euro bekend, Schiphol zag het aantal reizigers in 2022 meer dan verdubbelen. Bij reisorganisatie Sunweb Group werden de zomervakanties dit jaar ongebruikelijk vroeg geboekt, alsof de reiziger de ketenen van de lockdowns nog steeds wil afwerpen. En het mag ook wat kosten, in de reissector lijkt de inflatie geen vat te hebben op het aantal boekingen. Die liggen volgens branchevereniging ANVR zelfs hoger dan voor de coronapandemie in 2019.

ANVR-directeur Frank Oostdam is verrast door het snelle herstel van de toeristenindustrie. Hij spreekt van een na-ijleffect van de coronacrisis, toen de reisbranche nagenoeg tot stilstand kwam en de sector torenhoge verliezen leed. ‘In 2020 en ’21 gaven de mensen hun geld noodgedwongen uit aan spullen in en rond het huis. Nu staat het reizen weer centraal.’

Die groei zet zich voort in 2023, stelt Oostdam. ‘Al speelt de portemonnee een iets grotere rol bij de keuze van de reis.’ De prijzen zijn immers fors gestegen. Sinds de oorlog in Oekraïne hebben de luchtvaartmaatschappijen onder meer de hogere brandstofkosten doorberekend in de vliegtickets, die volgens de ANVR minstens 13 procent omhoog zijn gegaan.

De pakketreizen zijn voor sommige bestemmingen zelfs ‘tientallen procenten duurder geworden’, aldus Oostdam. Mattijs ten Brink, ceo van reisorganisatie Sunweb Group, zegt een prijsverhoging van 10 procent te hebben doorgevoerd. ‘En die reflecteert niet de werkelijke kosten, alleen al de vliegbelasting bedraagt zo’n 10 procent. Vooral in Zuid-Europa zijn de hotels ook 10 procent duurder geworden. Voor een gezin kan het zo 300 tot 400 euro schelen. Het is een uitdaging om de vakantie voor iedereen betaalbaar te houden.’

Toch lijkt het de reiziger niet uit te maken, de Wanderlust in de mens is niet te stoppen. ‘We vallen weer terug in de oude gedragspatronen’, zegt Oostdam. ‘Je ziet wel een iets ander reisgedrag’, aldus Ten Brink. ‘Maar op zijn vakantie wil de Nederlander niet bezuinigen.’

Overtoerisme

Nooit was het zo stil in de grote steden en zelfs in de lucht als tijdens de lockdowns. Jan van der Borg, hoogleraar toerisme aan de universiteit van Leuven en Venetië, filosofeerde al over het ‘nieuwe reizen’. Milieubewuster, vaker naar het platteland, fietsen in eigen land; de ecologische vakanties zouden ook na de coronapandemie de trend blijven. Hij kreeg ongelijk. De klassieke vliegvakantie blijkt een heilige koe, de coronaluwte was slechts een adempauze. Van der Borg: ‘Het was wishful thinking, daar is niks van terechtgekomen. Ik vind het een gemiste kans.’

Van der Borg waarschuwt al vier decennia voor stedelijk en ruraal ‘overtoerisme’, te veel toeristen op dezelfde dagen op dezelfde plek. Hij ziet het in Venetië, waar hij al twintig jaar woont. ‘2 juni is de nationale feestdag in Italië, dan wordt Venetië weer onder de voet gelopen door toeristen, en nog gewelddadiger dan vóór de coronapandemie. Alle plannen over het spreiden van toeristen met tijdslots werden telkens uitgesteld. Maar we moeten voorkomen dat de wal het schip keert.’

Volgende week spreekt Ten Brink namens Sunweb Group met de Egyptische minister van toerisme om ervoor te zorgen ‘dat wij als reisorganisatie verantwoord toerisme promoten en onze klanten de lokale omgeving niet verpesten’.

Onder het vergrootglas

Het is ook voor Sunweb een spagaat, zegt Ten Brink. ‘De vakantie draagt zo veel bij aan het welzijn van mensen en de bestemmingen die in economisch opzicht niet zonder toerisme kunnen. Maar we moeten ons rekenschap geven van de negatieve effecten. De reissector ligt onder een vergrootglas, we willen niet in de hoek komen van de tabaksindustrie. Dat zou ook onterecht zijn, maar we zullen de juiste balans moeten vinden.’

De exodus van reizigers belast immers ook het milieu. Maar juist de luchtvaartmaatschappijen en reisorganisaties wisten de door de overheid opgelegde krimp op Schiphol via de rechter voorlopig tegen te houden. ‘De noodzaak van duurzaam reizen staat buiten kijf’, aldus ANVR-directeur Oostdam. ‘Maar staar je niet blind op het aantal vliegbewegingen.

‘We hoeven helemaal niet te stoppen met vliegen, we moeten meer bewuste keuzes maken. Ik zie het verschil tussen de mens als burger en consument. De burger vindt de klimaatdoelen heel belangrijk, van de consument mag het niet ten koste gaan van de vakantie. Er is nooit vliegschaamte geweest, alleen bij een bepaalde groepering die hard schreeuwde.’

Radicale keuzes

Hoogleraar Van der Borg hekelt juist het klassieke afweermechanisme van de reisbranche dat vliegen slechts in beperkte mate bijdraagt aan de CO2-uitstoot. ‘Al die procenten extra tellen ook mee, het is geen excuus om maar te blijven vliegen. De klimaatverandering valt niet meer te ontkennen en toch stappen we vrolijk in het vliegtuig voor een weekendje Málaga.’

Tot ergernis van Van der Borg strooit Ryanair alweer kwistig met goedkope tickets van 20 tot 40 euro voor plaatsen als Londen, Milaan, Venetië, Pisa, Sofia en Wenen. ‘De prijsvechters spugen de passagiers uit in die steden en zeggen: bekijk het verder maar. Overheden zouden maatschappijen met hun goedkope vluchten veel meer moeten laten opdraaien voor de negatieve impact op het milieu.’

Het is tijd voor radicale keuzes in het klimaatbeleid, zegt Van der Borg. ‘Wat mij betreft worden maatschappijen als Ryanair en Easyjet door Schiphol geweerd.’

‘Fundamenteel debat’

Het is een te eenzijdig beeld, stelt Sunweb Group-ceo Ten Brink. ‘Natuurlijk zou je ook met de trein naar Barcelona kunnen. Maar de trein is nog steeds duurder, de Europese spoorwegmaatschappijen moeten hun prijzen aanpassen en een agressieve campagne voeren om meer reizigers aan te trekken.’

Schiphol kan zelf ook meer doen om het aantal vliegbewegingen te beperken, zegt Ten Brink. Zo zou de luchthaven afstand moeten doen van zijn status als Europese ‘hub’ door het aantal ‘transitvluchten’ drastisch te reduceren. Daarmee kan zowel de geluidsoverlast als de uitstoot van broeikasgassen worden verminderd. ‘We hebben ons blindgestaard op het economisch belang voor Schiphol en het vestigingsklimaat in Nederland.’

Ten Brink wil er een ‘fundamenteel debat’ over voeren. ‘Waarom vertrekken dagelijks duizenden mensen vanaf Schiphol naar Frankfurt of Londen om over te stappen en andersom, terwijl ze op dezelfde bestemming eindigen als mensen met een rechtstreekse vlucht? Omdat het 100 euro goedkoper is? Daar moeten we van af. Bovendien kost een vakantie naar Spanje de Nederlander 40 euro extra, terwijl de Duitser die via Schiphol naar New York vliegt geen vliegbelasting betaalt. Dan breekt mijn klomp, dat kan ik niet uitleggen aan mijn klanten.’

In gedachten hoort Van der Borg de rolkoffers alweer ‘op de verkeerde tijd’ door zijn geliefde Venetië kletteren. Hij pleit voor een ander toerismebeleid. ‘Zo veel mogelijk klanten binnenhalen moet niet langer het businessmodel zijn van reisorganisaties. Het klimaat is gebaat bij meer bezoekers met een sociaal-ecologische voetafdruk, die hun geld uitgeven aan lokale productie. En dat kan alleen door de stroom aan toeristen te reguleren en te spreiden.’