‘Graaiflatie’ van bedrijven als AH onder vuur in de Tweede Kamer. ‘Waar is uw moraal?’

Een stoet economen, bankbonzen, vakbondsleiders en werkgevers was woensdag te gast in de Thorbeckezaal voor een rondetafelgesprek. Het onderwerp: indrukwekkende bedrijfswinsten en – in de ogen van de vakbonden althans – heel wat minder indrukwekkende lonen.

Het sleutelwoord was ‘graaiflatie’, oftewel de verdenking dat hebzuchtige bedrijven de toch al torenhoge inflatie misbruiken om overdreven hoge prijzen door te rekenen aan de consument. En dat in tijden waarin 120 duizend Nederlanders bij de voedselbank lopen – een record – en het aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft volgens een raming van het Centraal Planbureau stijgt van 815 duizend nu naar bijna een miljoen in 2024.

De graaiflatie-theorie werd gevoed door de monsterwinsten van bijvoorbeeld Shell (36 miljard euro), Unilever (8,3 miljard euro) en Albert Heijn-moederbedrijf Ahold Delhaize (2,5 miljard euro) in 2022. En door recent onderzoek van onder meer de Europese Centrale Bank en Rabobank. Zo bleek eerder deze maand uit Rabo-cijfers dat de inflatie vorig jaar in theorie bijna 19 procent lager had kunnen uitvallen als bedrijven hun prijsstijgingen hadden beperkt ‘tot wat strikt noodzakelijk was om hun winst op peil te houden’. Al ging het Rabobank te ver om dit graaiflatie te noemen.

Ook bij De Nederlandsche Bank zijn ze ‘toch wat ongemakkelijk verrast geraakt door de winstontwikkeling in 2022’, zei DNB-onderzoeksbaas Tjerk Kroes woensdag namens de toezichthouder. ‘Zijn we er blij mee? Antwoord: nee. Want ook deze winsten kunnen bijdragen aan de inflatie.’

Gebeten hond

Een van de vermeende inflatieprofiteurs was woensdag vertegenwoordigd: Ahold Delhaize. HR-baas Casper Assinck was veelvuldig de gebeten hond tijdens het rondetafelgesprek. ‘Waarom spreekt u met geen woord over de mensen in uw winkels die de boodschappen niet kunnen betalen? Waar is uw moraal?’, vroeg SP-leider Lilian Marijnissen. Jesse Klaver (GroenLinks) verbaasde zich over de beloning van 6,5 miljoen euro die Ahold-topman Frans Muller in 2022 opstreek, 14 procent meer dan het jaar ervoor. Dit terwijl het personeel van Ahold-dochter Etos er sinds 2010 juist 11 procent op achteruit is gegaan in reëel inkomen, zei Klaver. ‘En u durft hier werkelijk te beweren dat dit goed met elkaar in verhouding staat?’

Assinck wierp tegen dat de bezoldiging van zijn baas Frans Muller nu eenmaal ‘marktconform’ is. En op die 2,5 miljard euro winst viel wel wat af te dingen, vond Assinck. Die was namelijk vooral te danken aan Aholds Amerikaanse supermarkten. In Nederland, België en de rest van Europa had Ahold flink last van de torenhoge energieprijzen. ‘Zouden wij een puur Europees bedrijf zijn geweest, dan hadden wij een heel andere situatie gehad. De loonstijgingen zijn daar hoger dan de winstontwikkeling.’

Verschillende interpretatie

De Nederlandse looncijfers bleken tijdens het rondetafelgesprek een Rorschach-vlek, waarin iedereen iets anders zag. Zo benadrukten de vakbonden dat de arbeidsinkomensquote, het deel van de economische koek dat naar werknemers gaat, historisch laag is. Bas ter Weel, directeur van SEO Economisch Onderzoek, vergeleek de loongroei juist liever met de productiviteitsgroei van de Nederlandse economie, en die twee lopen sinds jaar en dag vrij keurig synchroon, stelde Ter Weel. Rodrigo Fernandez van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (Somo) stipte op zijn beurt aan dat grote bedrijven de voorbije jaren steeds meer cadeautjes zijn gaan uitdelen aan aandeelhouders, ten koste van de salarissen van werknemers.

VNO-NCW-directeur Focco Vijselaar gooide namens de werkgevers weer eens een angstbeeld op tafel: dat ‘de historisch fors’ verhoogde salarissen een loon-prijsspiraal in de hand kunnen werken. In zo’n situatie groeien de lonen zo hard dat ze weer tot hogere prijzen leiden, met een vicieuze cirkel als gevolg. DNB-bons Tjerk Kroes en zijn evenknie bij het Centraal Planbureau, Debby Lanser, zeiden daar echter nog geen signaal van te zien. ‘Een loon-prijsspiraal, was het maar zo’n feest’, schamperde Semih Eski van vakbond CNV. ‘We hebben juist last van een winst-prijsspiraal!’