Direct naar artikelinhoud
ColumnHans Goslinga

Lientje-revolte legt Haagse zwakte in één klap bloot

Lientje-revolte legt Haagse zwakte in één klap bloot

In het jaar 2000 waarschuwde de socioloog Bart Tromp zijn partij, de PvdA, indringend voor de tendens de macht voorrang te geven boven de beginselen. Daar kwam alleen maar narigheid van, schreef hij twee jaar voor de Fortuyn-revolte, waarmee de Lientje-revolte nu sterke overeenkomsten vertoont.

Voor de PvdA leek er destijds geen vuiltje aan de lucht. De partij had de spilpositie in het politieke krachtenveld van het CDA overgenomen en Kok regeerde met rustige hand, samen met de VVD en D66. Een van de PvdA-ministers, Klaas de Vries, wilde het land ‘nog saaier maken dan het al was’.

In deze gelukzalige toestand wees Tromp, een geducht huiscriticus, op twee ontwikkelingen die om een gefundeerd politiek antwoord vroegen, de groeiende materiële ongelijkheid door de wereldwijde vlucht van het kapitalisme en de migratie.

Bleef dat antwoord uit, dan stond het land maatschappelijke onrust en conflict te wachten. Hij voorzag in dat geval nieuwe partijvorming, zowel links als rechts van het ‘wel erg samengeklonterde midden’.

Allemanspartij

De Cassandra ondervond de wijsheid van het Bijbelwoord dat een profeet ‘niet wordt geëerd in zijn vaderstad’. Zijn partijgenoten maakten zich vaak zo boos over zijn scherpe pen dat ze geen oog hadden voor zijn scherpe inzichten. De werdegang die de PvdA in die jaren meemaakte, voltrok zich eerder in het CDA onder Lubbers en nu in de VVD onder Rutte.

De noemer is dat een partij die zich in het centrum van de macht bevindt, de macht niet alleen wil behouden, maar veronderstelt dat zij een catch-allpartij kan worden, een allemanspartij. Rutte hintte daar drie jaar terug op, toen hij in de Kamer zei dat Nederland een Rijnlands en diep-socialistisch land is, waarin hij zich als liberaal thuis voelt. Een retorische machtsgreep van jewelste.

Met zijn gedweep met een politiek-sociale ordening naar Rijnlands model (belangen van de mensen boven winsten voor aandeelhouders) pakte hij zowel het CDA als de PvdA in. Je kunt je, kijkend naar de ideologische leegte in deze aftakelende volkspartijen, afvragen of dat nog wel nodig was. Nu is de VVD zelf het haasje. De jager kwam niet van links, maar van rechts, of, nou ja, een beetje rechts van het midden, waar Rutte ook zijn gave land situeert.

Alles aan de top bedisseld

De waarschuwing van Bart Tromp uit 2000 gold niet alleen de PvdA, maar de gehele politiek. Hij pleitte voor ideologische en organisatorische revitalisering van de politieke partij, want hij geloofde niet in zielloze machtspartijen en ook niet in een partijloze democratie. Zo’n democratie had misschien even bestaan in Nederland, tussen 1848 en 1879, maar met een zeer select gezelschap van kiesgerechtigden, van slechts tien procent van de mannelijke bevolking, kon je toen nauwelijks van een democratie spreken.

Tromp bezag wel met lede ogen de ontwikkeling naar democratieloze partijen. Zijn eigen partij omschreef hij als ‘een uitzendbureau voor Kamerleden’ en ‘een reclamebureau voor Wim Kok’. Alles werd aan de top bedisseld. Contact met de kiezers was niet meer nodig, daar had je opiniepeilingen voor en ‘focusgroepen’, prettige instrumenten om de boodschap af te stemmen op de behoeften en belangen van de potentiële kiezers. Ergo: de partijen liepen niet meer voorop, maar werden volgend.

Alle tendenzen waarop Tromp een kleine kwarteeuw terug de vinger legde, hebben zich doorgezet. Een van de gevolgen is dat het streven naar macht en macht alleen, als het tegenzit, omslaat in machteloosheid.

Rutte’s cruciale fout

Het CDA zit in zak en as, redeloos, radeloos, misschien nog net niet reddeloos. In de VVD rommelt het ook, nu de partij ondanks de inzet van Rutte een fors verkiezingsverlies heeft geleden. De PvdA zoekt het met GroenLinks in machtsversterking door fusie, een proces dat alleen kan slagen als de lessen van Tromp over revitalisering alsnog ter harte worden genomen.

Ons partijenbestel zat de afgelopen tijd in een merkwaardige vicieuze cirkel. In het ideologisch vlakke land was het nog wel mogelijk verschillende coalities te vormen, waaronder zondige, onnatuurlijke en zeer heterogene. Maar het meesterschap dat Rutte aan de dag legde om regeerkracht te organiseren kwam steeds meer in mindering op de geloofwaardigheid en de slagvaardigheid. ‘Lientje’ legde de Haagse zwakte in één klap bloot.

Het was een cruciale fout dat Rutte, na het toeslagenschandaal, doorging als premier. De uitslag van de provinciale verkiezingen laat zien dat zijn tijd voorbij is, de middelpuntvliedende krachten op de coalitie worden door de Lientje-revolte te sterk en zullen, eerder vroeg dan laat, de boel uit elkaar trekken.

De kernvraag bij het beraad van de kabinetstop komende dinsdag in het Catshuis is of Rutte deze conclusie ook trekt. De liberaal kan zowel zorg als hoop putten uit de wijsheid van Cats: ‘De zwakste streng houdt de kabel’.

Hans Goslinga schrijft elk weekend een beschouwing over de staat van onze politiek en onze democratie. Lees ze hier terug.