Moordende agenten in Memphis doen hoop opflakkeren op hervorming politie VS

Heel Amerika keek een week geleden verbijsterd naar vrijgegeven beelden die politiecamera’s hadden vastgelegd over die ontmoeting op 7 januari tussen de politie van Memphis en een burger, Tyre Nichols, 29 jaar.

Vijf agenten die een weggerende man inhalen, tegen de grond werken en het leven uit hem slaan en schoppen. Kon het erger?

Misschien wel. Ruim een week geleden, op 26 januari, kreeg de politie van Huntington Park, een voorstad van Los Angeles, bericht dat iemand met een mes gestoken was door een man in een rolstoel. Op die plek aangekomen, troffen ze inderdaad iemand in een rolstoel aan, die ze probeerden te arresteren. Het was Anthony Lowe, een 36-jarige man waarvan beide benen het vorige jaar waren geamputeerd. Lowe sloeg op de vlucht, viel of stapte uit zijn rolstoel en liep op zijn beenstompen zo hard mogelijk weg. De agenten taserden hem twee keer, maar volgens het politierapport hadden hun stroomstootwapens geen effect. En omdat Lowe met het mes zwaaide en zou kunnen gooien, zeiden de agenten, stapten ze over op vuurwapens. Twee kogels maakten een einde aan zijn leven.

Bodycams

Dat is gedeeltelijk te zien op video’s die omstanders hebben gemaakt, want de politie van Huntington Park gebruikt geen uniformcamera’s, zoals die in Memphis. Het zal daardoor langer duren voor de volledige toedracht duidelijk is. Om die reden, en misschien ook omdat Lowe gewapend was en Nichols in Memphis niet, kreeg dit voorval tot nu toe net iets minder aandacht.

Dat politieagenten camera’s bij zich dragen, is een politiek breed gesteunde wens. Dat ze goed getraind worden in het verminderen van de spanning in allerlei situaties ook. Maar het gebeurt nog heel vaak niet. Na elk ontstellend voorval klinkt dan ook de roep om ‘politiehervorming’, te beginnen met wetgeving in Washington DC.

Een wet daarvoor ligt klaar: het is de George Floyd Justice in Policing Act, in 2021 ingediend door de Democraten en aangenomen in het Huis van Afgevaardigden. George Floyd was de zwarte arrestant die het jaar daarvoor in Minneapolis om het leven kwam doordat een witte politieagent hem zo lang met zijn knie op de nek in bedwang hield, dat hij overleed. In het hele land, en zelfs internationaal, leidde dat tot demonstraties en oproepen om zoniet de politie maar gewoon af te schaffen, dan toch fundamenteel te veranderen. Vanwege de vele burgerdoden, maar vooral ook omdat de Amerikaanse politie relatief veel vaker slachtoffers maakt onder zwarte burgers.

Maar president Joe Biden kreeg die wet nooit ter ondertekening op zijn bureau. Die kon door het Huis van Afgevaardigden komen dankzij een meerderheid, toen nog, van de Democraten. Een meerderheid hadden ze ook in de Senaat, maar volgens de regels daar was die niet groot genoeg om de wet erdoor te krijgen.

Bijna was het nog gelukt: er werd lange tijd onderhandeld met een groep Republikeinen, aangevoerd door de enige zwarte senator van die partij, Tim Scott uit South Carolina. Maar in september 2021 strandden die besprekingen.

Gekwalificeerde onschendbaarheid

Volgens de Republikeinen gingen de Democratische eisen veel te ver. De George Floyd Act voorzag in een lange waslijst aan veranderingen.

Voor federale agenten had er bijvoorbeeld een verplichting moeten komen om een uniformcamera te dragen, en een verbod op nekklemmen en andere levensgevaarlijke technieken. De politiediensten van gemeenten en staten, waar de federale overheid formeel niets over te zeggen heeft, zouden federale subsidies verliezen als ze zich niet daarbij aansloten.

Een van de meest controversiële onderdelen van de wet was het opheffen of beperken van de bescherming die politieagenten persoonlijk genieten tegen rechtszaken voor schadevergoeding, aangespannen door burgers die vinden dat ze slachtoffer zijn van geweld of onrecht van hun kant.

Het Hooggerechtshof heeft beslist dat agenten een ‘gekwalificeerde onschendbaarheid’ genieten: als ze iets verkeerds deden tijdens de uitoefening van hun werk, moeten ze het wel verschrikkelijk bont hebben gemaakt, willen ze aansprakelijk kunnen worden gesteld. Ze moeten het ‘willens en wetens’ hebben gedaan, zo luidt het criterium.

De regel die de Democraten in plaats daarvan in de wet hadden willen hebben, is dat een agent zich ervan bewust was, of roekeloos negeerde, dat hij of zij iemands burgerrechten aan het schenden was. Uiteraard voerden de politiebonden daar een sterke lobby tegen. En met de Republikeinen was er niet over te praten.

Compromis

Dat was in 2021. Na de opschudding over de dood van Tyre Nichols riep president Joe Biden het Congres op de George Floyd wet alsnog aan te nemen. Dat gaat niet gebeuren. In de Senaat is de meerderheid van de Democraten na de verkiezingen van november iets groter geworden, maar nog steeds niet groot genoeg. Maar de politieke druk is wel groot om opnieuw te proberen tot een compromis te komen.

De Democraten lijken – noodgedwongen – tot concessies bereid. Een medewerker van de Democratische fractie in de Senaat suggereerde tegen website Politico dat de partij in plaats van aansprakelijkheid voor individuele agenten ook genoegen zou nemen met aansprakelijkheid voor de politiediensten. Die is er nu vaak niet. Slachtoffers van politiegeweld of hun familie innen soms miljoenen dollars als compensatie, maar die komt meestal uit de algemene begroting van een stad of staat, zodat er voor de politie weinig corrigerende werking vanuit gaat.

Maar echte onderhandelingen zijn er nog niet. Een complicatie daarbij is dat de voor de hand liggende aanvoerder van de Republikeinen daarbij opnieuw Tim Scott is. Die lijkt te overwegen een gooi te doen naar het presidentschap en dat zou hem kunnen afremmen bij het doen van concessies. Want bij alle opwinding in de media over het optreden van de politie zou je haast vergeten dat een groot deel van de Amerikanen agenten toch echt nog ziet als beschermers tegen allerlei gevaren. Dat geldt vooral voor witte Amerikanen, die vaak wonen in wijken waar de politie niet eens zo vaak hoeft te komen. En dat is wel de groep waar de Republikeinen, ook Tim Scott, hun kiezers vinden.

Bas den Hond is correspondent in de Verenigde Staten en schrijft wekelijks een column