Het wegbezuinigen van BBC Arabic laat luisteraars ontredderd achter

De woorden ‘Huna London’ (‘This is London’) zijn sinds deze week verdwenen uit de Arabische ether. Na 85 jaar is er een einde gekomen aan BBC Arabic, de Arabische tak van de Britse wereldomroep. De radiozender was een instituut in de regio, iets waar de grote aantallen emotionele reacties op sociale media na de laatste uitzending van getuigden. “Het einde van een tijdperk”, reageerde een luisteraar.

De beslissing om de zender op te doeken komt na het besluit van de Britse regering vorig jaar om het kijk- en luistergeld – de belasting voor alle Britten met een televisie, waarmee de BBC gefinancierd wordt – tot 2024 te bevriezen.

De omroep moet nu jaarlijks 560 miljoen euro bezuinigen, waardoor de wereldomroep van de BBC 32 miljoen euro moet inleveren. Er zullen bijna 400 banen verdwijnen. Het betekent niet alleen het einde voor de radiotak van BBC Arabic. Ook de radiostations die uitzenden in het Perzisch, Chinees, Urdu, Hindi, Indonesisch, Tamil en Yoruba zullen verdwijnen.

De BBC zegt dat de veranderingen niet alleen te maken hebben met bezuinigingen, maar ook met de ‘digital-first’-strategie waar de omroep op wil inzetten. Zo zal een deel van de programmering nog altijd online te beluisteren zijn, en blijft het Arabische televisiestation van de omroep bestaan.

Maar volgens Hosam El Sokkari, media consultant en oud-hoofd van BBC Arabic, zijn dat vooral mooie woorden. “Er is een streep door hun budget gezet en nu moeten ze dat leuk brengen. De waarheid is dat bezuinigingen, niet nieuwe technologie, verantwoordelijk zijn voor deze sluiting”, vertelt hij aan de telefoon.

Grote behoefte aan informatie

Het is volgens El Sokkari ‘een groot verlies’. Met name voor de luisteraars die de overstap naar online niet kunnen maken en voor luisteraars in conflictgebieden – waar een grote behoefte is aan informatie –, waar werkend internet of televisie geen vast gegeven zijn.

“Het voelt alsof we nu de arme mensen in de steek laten. Een flink deel van het Arabische publiek in afgelegen delen van Jemen, Soedan of Libië heeft geen toegang tot internet, of tot bepaalde apparatuur”, legt hij uit. “Nu krijgen ze de boodschap: voor jullie is er geen geld meer. Wel voor iedereen die een smartphone, televisie of laptop kan veroorloven. Maar niet voor jullie.”

Met de sluiting van het Arabische station komt er een einde aan de eerste buitenlandse tak van de BBC, die werd opgezet om de invloed van Duitsland en Italië in de regio te beperken. Het was 1938 – aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog – en beide landen hadden radiostations die in het Arabisch propaganda verspreidden. De BBC moest een tegengeluid bieden, besloot de Britse regering.

Hoewel het ministerie van buitenlandse zaken de zender grotendeels financierde, werd vanaf het begin duidelijk dat die van plan was zich onpartijdig op te stellen. Het eerste nieuwsbericht dat werd uitgezonden, zette gelijk de toon: dat ging over een Palestijnse man die door het Britse bestuur in Palestina was opgehangen. Britse politici reageerden geïrriteerd.

Beeld van objectieve omroep overheerst

Decennia later overheerst het beeld van een eerlijke en grotendeels objectieve omroep nog altijd, meent Mohammad Ayish, hoofd van het departement media en massacommunicatie aan de Amerikaanse universiteit van Sharjah. “De zender floreerde omdat mensen het echt zagen als de meest onafhankelijke en onpartijdige nieuwsbron”, vertelt hij vanuit de Verenigde Arabische Emiraten.

De eigen nationale radiostations, die onder toezicht stonden van de staat, focusten zich vaak op formaliteiten – staatsbezoeken en toespraken – en waren een stuk minder onpartijdig. “Dus kwamen bijvoorbeeld Egyptenaren en Jordaniërs er via de BBC achter wat er in hun eigen land aan de hand was, in plaats van via de nationale radio”, aldus Ayish.

In het begin werd er slechts een uur per dag uitgezonden, daarna een paar uur. Met de jaren werd de programmering uitgebreid met muziek, cultuur en debat. Literaire reuzen als de Egyptische Taha Hussein en de Soedanese Tayeb Salih maakten programma’s.

Het vertrouwen in de berichtgeving en de rijke programmering zorgden voor een wekelijks miljoenenpubliek dat erg loyaal was, vertelt Ayish. “Ik herinner me nog hoe mijn vader naar zijn radio luisterde. Voor de oudere generatie was BBC Arabic echt onderdeel van hun dagelijkse media-ervaring. Ze konden geen uitzending missen.”

Gehannes met de afstemming

Zelf koestert de hoogleraar ook dierbare herinneringen aan de BBC, net als het gehannes vroeger met oude radio’s die heel precies afgestemd moesten worden om überhaupt ontvangst te krijgen. “Die antennes deden het meestal niet goed en dan had je veel ruis. Maar als het je lukte alles in zo’n positie te krijgen dat je nét kon verstaan waar de presentator het over had, dan was het goed genoeg”, lacht hij.

“Maar toen kwamen de jaren negentig: steeds meer mensen kregen satelliettelevisie, het digitale tijdperk begon. En met de tijd kwamen omroepen tot de conclusie dat de radio zonde van het geld is”.

Het is jammer, beaamt hij, maar het hoort er ook een beetje bij. “Ik heb het mijn studenten zo vaak gevraagd: hoe komen jullie aan je nieuws? Lezen jullie de krant? Nee, zeggen ze dan. Luisteren jullie naar de radio? Nogmaals nee. Dus hoe dan? We gaan online, zeggen ze, we krijgen het van sociale media.”

Maar niet iedereen is in staat om zich zo aan te passen, benadrukt El Sokkari nogmaals. Hij blikt terug op Noqtat Hiwar (‘Discussiepunt’), zijn vroegere radioprogramma op de BBC waar luisteraars – uit de verste uithoeken – met elkaar in discussie gingen over politieke en maatschappelijke kwesties.

“Ik heb nog steeds de stemmen in mijn hoofd van mensen die inbelden. Wij waren hun enige verbinding met het wereldwijde debat. Ze konden op de hoogte blijven via hun radio, waar nu alleen nog maar ruis uitkomt. Ze zijn in de steek gelaten.”

Lees ook:

U vraagt, wij draaien: TV in Egypte

Welk beeld krijgen Egyptenaren zelf, via de staatstelevisie voorgezet over de clash tussen het leger en de Moslimbroederschap? Eildert Mulder neemt plaats voor de beeldbuis en doet verslag.