Direct naar artikelinhoud
Boekrecensie

Recensie Lessen: Een schuldige aanraking kan bij Ian McEwan een levensloop bepalen

In zijn omvangrijkste roman tot nu toe, en een van zijn beste, schrijft Ian McEwan meeslepend over het leven van een man die speelbal wordt van wereldpolitiek en privéperikelen.

In Lessen volgen we Roland, heen en weer springend in de tijd, zes decennia lang. Alles komt voorbij: van de Cubacrisis, de val van de Berlijnse muur tot 9/11.Beeld Getty Images

Ian McEwans (1948) zeventiende roman opent met zo’n sleutelincident dat schijnbaar complete mensenlevens overhoop gooit, waarvan zijn oeuvre vergeven is. In de beginscènes van Lessen denkt verteller Roland Baines terug aan hoe hij op een dag, als 11-jarige kostschooljongen in Suffolk, naast zijn mooie maar oerstrenge pianolerares zat. Hoe deze Miriam Cornell een fout bestrafte met een gemeen kneepje aan de binnenkant van zijn dij en vervolgens nóg een grens overschreed: ‘Haar aanraking voelde koel aan toen haar hand zich in zijn broek omhoogbewoog naar de plek waar het elastiek van zijn onderbroek tegen zijn huid zat.’

Zo’n schuldige aanraking kan bij McEwan een levensloop bepalen. Zeker wanneer je weet dat Roland vanaf zijn veertiende twee jaar lang een seksuele relatie met Cornell had, die even gepassioneerd als verkeerd was. Want het seksslaafje zijn van een dominante ‘oudere’ vrouw was ergens misschien een puberdroom, kindermisbruik was het ook.

Smikkelmuziek

En zowel het in die twee jaar opgeven van zijn schoolopleiding als hun pijnlijke breuk had zijn weerslag op zijn latere loopbaan. De jongen met het talent van een concertpianist moet als volwassene de kost verdienen met het spelen van ‘smikkelmuziek’ in een Londense hotellounge, en later onder meer als sappelende freelance journalist.

Stof voor een typische McEwannovelle, zou je zeggen.

Typerend voor de ambitie van Lessen is dat we Roland, heen en weer springend in de tijd, uiteindelijk zes decennia volgen, en er materiaal voor zeker nóg vijf van zulke novelles passeert. Zo komen we direct na die openingsepisode in 1986 terecht, wanneer Rolands echtgenote Alissa recent is verdwenen en hij als middendertiger achterblijft met hun zoontje Lawrence.

Briljante tragikomische scène

Alissa laat hem in een afscheidsbriefje weten: ‘Ik heb het verkeerde leven geleid.’ Om vervolgens met een (pijnlijk) autobiografische roman een gevierde bestsellerauteur te worden, terwijl hij het ‘strak ingekaderde lot van alleenstaande moeders’ krijgt toebedeeld: de zorg voor kind en huishouden.

Elders lezen we over het ziekbed en de dood van zijn geliefde tweede vrouw, Daphne, culminerend in een briljante tragikomische scène waarin haar as én ex-man een slapstickrol spelen. En ook Rolands herfstjaren in coronatijd maken we mee, zoals we eerder alles van de Blitz en de Cubacrisis tot de Thatcherjaren, de val van de Berlijnse Muur en 9/11 zagen voorbijkomen.

Die femme fatale uit zijn jeugd? Roland gaat op latere leeftijd de confrontatie met haar aan. Zeker. Maar in zijn overvolle leven (vol echo’s van McEwans biografie) is hij dan al van zóveel zaken een speelbal geweest, van wereldpolitiek tot privéperikelen, dat zij nauwelijks allesbepalend (meer) is. Ian McEwan maakte van datzelfde leven evengoed een meeslepend, haast Jonathan Franzenachtig epos. Zijn omvangrijkste roman, en een van zijn beste.

Lessen
Ian McEwan
Vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema
De Harmonie, €27,50
575 blz.

Briljante tragikomische scène
Beeld -