We zien steeds slechter, maar het is nog niet te laat: ‘Niet afwachten, nú ingrijpen’

Het Oogfonds spreekt van een ‘onzichtbare pandemie’ en bekende orthoptisten en oogartsen pleiten voor wetgeving. Voor Kenniscentrum VeiligheidNL is het cruciaal om ‘op jonge leeftijd al maatregelen te nemen’. “Wat je verliest, krijg je niet meer terug.”

Bijziende mensen hebben langgerekte, ovale ogen. Zij kunnen van dichtbij goed zien, maar in de verte niet. De tekst op een verkeersbord of de ondertiteling van een film of videogame is daardoor lastig te lezen. Deze oogafwijking komt steeds vaker voor. Onder Nederlandse zestigers gaat het om een kwart, onder twintigers om 50 procent. En het aantal loopt razendsnel op. “Het is niet 3 voor 12, maar allang óver 12,” waarschuwt Jan Roelof Polling, een autoriteit op het gebied van (kinder)ogen.

Myopie een nieuwe welvaartsziekte

Bijziendheid, ook wel myopie genoemd, is een nieuwe welvaartsziekte en een grote bedreiging voor de volksgezondheid, zegt de Hogeschool Utrecht-onderzoeker. “We moeten niet afwachten, maar nú ingrijpen. Een bril of een lens is niet de oplossing voor blijvende slechtziendheid.”

Polling pleit samen met andere orthoptisten voor een landelijke interventie op scholen vanuit het kabinet. De Rotterdamse orthoptist verwijst naar succesvolle programma’s in Azië. “In Taiwan nam myopie ook toe en toen besloot de overheid twee uur per dag buiten onderwijs aan te bieden. Na invoering daalde het aantal myopiegevallen.”

Polling wil een voorbeeld nemen aan dit programma en heeft een subsidieaanvraag gedaan voor een pilot op Nederlandse scholen. “We moeten kinderen meer buiten laten spelen zonder het regulier onderwijs te verstoren. Myopie krijgt hierdoor weinig kans om te ontstaan en bestaande myopie zal minder progressief zijn.”

Myopie niet onschuldig

Want myopie lijkt misschien onschuldig, maar op latere leeftijd kan het tot problemen leiden, in het slechtste geval tot blindheid. Juist bij kinderen is waakzaamheid geboden. Een oog is rond het twintigste levensjaar namelijk pas uitgegroeid. Daarom valt onder kinderen de meeste winst te behalen. Dat gaat niet goed, zeggen deskundigen. De oogkwaliteit van deze groep holt achteruit door een slechte leefstijl. Velen komen amper buiten en zitten in de plaats daarvan urenlang per dag op hun telefoon en iPad.

Cijfers onderstrepen dit. Uit onderzoek van Jantje Beton blijkt dat 60 procent van de kinderen onder het landelijk gemiddelde van buitenspelen zit. Zo’n 15 procent speelt zelfs helemaal nooit buiten. Reden tot zorg, aldus branchevereniging Spelen & Bewegen. “Kom alsjeblieft bij die schermen vandaan en kom buitenspelen,” roept voorzitter Michiel van Campen op.

Samenleving vol brillendragers

Bijziendheid is deels genetisch bepaald, maar verergert door het kijken naar voorwerpen die dichtbij staan. De ooglens moet zich steeds inspannen om het licht scherp op het netvlies te krijgen. Buiten is de hoeveelheid licht zo groot dat ontspanning van de lens ontstaat.

Artsen adviseren daarom als leefregel de 20-20-2-regel. Die komt erop neer dat het goed voor de ogen is om na 20 minuten dichtbij kijken (bijvoorbeeld naar een smartphone of tablet) even 20 seconden in de verte te kijken. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) moeten kinderen in hun eerste jaar sowieso van beeldschermen worden weggehouden. Tussen 2 en 4 jaar oud is het maximum een uur per dag en daarna is het raadzaam om het te blijven beperken.

In de praktijk gebeurt dit te weinig. “In dit tempo hebben we straks een samenleving vol brillendragers,” zegt een woordvoerder van de Nederlandse Unie van Optiekbedrijven (Nuvo). “Dat klinkt misschien niet zo erg, maar mensen met een hoge bijziendheid lopen groter risico om op latere leeftijd slechtziend of zelfs blind te worden. De overheid moet hier écht een rol in gaan spelen. Dit gaat op termijn over de volksgezondheid.”

De verkoop van contactlenzen en brillen stijgt de laatste jaren dan ook hard, bevestigt de brancheorganisatie. “Dat komt niet alleen door de vergrijzing maar vooral ook door de toename in myopiegevallen.”

Verplicht naar buiten

Naast de ouders hebben vooral scholen een verantwoordelijkheid, zegt oogarts Caroline Klaver. Zij doet al vijftien jaar intensief onderzoek naar myopie. De komende decennia dreigen vele tienduizenden Nederlanders blind te worden als gevolg van deze aandoening, zegt ze. Daarom is wetgeving nodig.

“Er moet dringend iets veranderen op scholen,” zegt Klaver. “Kinderen moeten echt verplicht meer naar buiten.” Orthoptist Jan Roelof Polling is het daarmee eens. “Het lesprogramma moet drastisch anders. Meer aandacht voor bewegen en buitenspelen. Daar hebben we de politiek voor nodig.”

In 2050 helft bijziend

De cijfers liegen er ondertussen niet om. In Nederland is inmiddels een op de twee jongvolwassenen al bijziend. In het slechtste scenario gaan we China achterna, waar dat aantal op 90 procent ligt. “Daar neemt de blindheid enorm toe. Als we niets doen staat ons hetzelfde te wachten,” zegt Polling. “Er komt al een golf van slechtziendheid op ons af. De vraag is nu in hoeverre we die golf kunnen bedwingen.”

Het Oogfonds verwacht dat in 2050 de helft van de hele bevolking bijziend is. Een deel daarvan zal sterk bijziend zijn. “We leven te veel binnen met zijn allen, terwijl we daar niet voor zijn gemaakt,” verzucht een woordvoerder. De vrees is dat een op de drie mensen met een sterke vorm van myopie te maken krijgt met blind- of slechtziendheid. “Dat is niet meer op te lossen met een bril,” waarschuwt het Oogfonds.

Glaucoom

Een ‘hoog-myoop’ (vanaf -6) heeft meer risico op oogziektes zoals glaucoom, maculadegeneratie en netvliesloslatingen. Dat gaat voor een flinke instroom aan patiënten zorgen, vreest Irene van Liempt, al 18 jaar oogarts bij het Amphia Ziekenhuis in Breda. “We onderschatten de enorme impact die myopie op de zorg gaat hebben. Mensen die slechtziend zijn, zijn niet alleen vatbaarder voor bijkomende oogziekten, maar ook voor ongelukjes in huis. We gaan meer botbreuken krijgen.”