Direct naar artikelinhoud
Analyse

Bondskanselier Scholz gunt het leiderschap graag aan de Amerikanen

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz maakte deze week een grote draai. Hij stemde erin toe toch moderne zware tanks aan Oekraïne te leveren. Maar pas nadat de VS de eerste stap hadden gezet. Daarmee laat hij het leiderschap aan de Amerikanen.

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz eerder deze week.Beeld ANP / EPA

Met zijn weigering om de door Oekraïne felbegeerde Leopardtanks te leveren, riskeerde de Duitse bondskanselier Olaf Scholz de afgelopen weken een scheur in het westerse bondgenootschap. De positie van Berlijn leidde tot irritatie in Warschau, Tallinn en Helsinki. En in Washington.

Maar woensdag kwam Scholz over de brug: veertien Duitse Leopards stuurt hij naar Oekraïne, met een beetje geluk eind maart al. Zelensky, die zijn onbegrip over Scholz’ gedraal herhaaldelijk liet blijken, toonde zich ‘oprecht dankbaar.’ In totaal zijn er in drie dagen nu zo’n honderd tanks toegezegd door Europese landen, Canada en de VS.

Het was niet Scholz zelf die de grote Leopard-ontknoping in gang zette. Het was Joe Biden die afgelopen maandag na een telefoongesprek met Scholz besloot dat de VS gehoor zouden geven aan Scholz’ roep om politieke dekking in de vorm van 31 Amerikaanse tanks.

Maar waarom achtte Scholz die garantie, oog in oog met een onvoorspelbare tegenstander die alles als westerse provocatie ziet, van zo’n groot belang dat hij er de politieke geloofwaardigheid van Duitsland mee op het spel zette?

Oorlogsleercurve

Terug naar elf maanden geleden, toen Rusland Oekraïne binnenviel. Niemand was voorbereid op een veroveringsoorlog aan de andere kant van het tuinhekje tussen de EU en de rest van Europa, maar Duitsland wel het allerminst.

Overal in Europa verliep de oorlogsleercurve noodgedwongen steil. Begrippen als houwitser en Stinger, voorheen iets voor militaire fijnproevers, worden inmiddels overal als bekend verondersteld. Maar alleen Duitsers zagen voor hun collectieve geestesoog de schuldige zwart-witbeelden van hun tanks die 80 jaar geleden door het weidse landschap van Oekraïne oostwaarts rolden en hun granaten die dorpen en steden in de as legden.

Scholz kondigde niettemin in maart een Zeitenwende aan, een historische hervorming van de Duitse buitenland- en defensiepolitiek, met als daverend startschot een investering van 100 miljard euro in de zieltogende Bundeswehr. Maar die ommekeer komt slechts aarzelend op gang, te aarzelend, volgens critici in binnen- en buitenland.

Pacifistische dogma’s

Vooral binnen Scholz’ eigen partij, de SPD, zitten de weerzin tegen oorlog en de pacifistische dogma’s uit de tweede helft van de twintigste eeuw diep ingebakken. Net als de overtuiging dat een goede verhouding met Rusland een voorwaarde is voor Duitslands en Europa’s veiligheid. Veel oudere, in de DDR opgegroeide Duitsers voelen zich cultureel bovendien nog steeds dichterbij Rusland staan dan bij de VS en de rest van de Navo.

Zelfs toen Rusland onder Poetin steeds ondemocratischer werd, zocht Scholz’ voorganger Angela Merkel naar manieren om de steeds smallere corridor naar ‘normale omgang’ met de Russen open te houden, ook ten bate van Duitslands grote behoefte aan Russisch gas.

Als gevolg van dit alles is de steun voor Oekraïne onder de Duitse bevolking nog steeds minder groot dan elders in Europa. Van de Duitsers is 60 procent van mening dat de oorlog zo snel mogelijk moet worden beëindigd, ook als dat betekent dat Oekraïne territorium verliest. Slechts 27 procent van de Nederlanders vindt dat.

De roep om wapenleveranties leidde in Duitsland in eerste instantie tot verstarring. Exemplarisch daarvoor waren de vijfduizend oude helmen van de Bundeswehr waarmee toenmalig minister van Defensie Christine Lambrecht (SPD) het Oekraïense leger een dienst dacht te bewijzen.

Geen leiderschap

Van oude helmen naar moderne tanks binnen een jaar is een grote stap. Maar het wachten op de Amerikanen toont ook dat er een andere stap was die Scholz niet wilde nemen. Nog nooit lag de handschoen voor het leiderschap van een strategischer en autonomer Europa zo nadrukkelijk voor het oprapen als de afgelopen maanden. Deze week heeft Scholz voor die rol definitief bedankt, door de Amerikanen voorrang te geven.

De leider van het Westen, een positie die Trump weigerde en waarover Obama zichtbaar aarzelde, neemt Biden weer zelfbewust in. Overigens lijkt de ergernis over Scholz’ getreuzel in Washington geen sporen te hebben nagelaten. ‘Ik voel me niet door Scholz gedwongen, maar wilde zeker weten dat we eensgezind zijn’, zei Biden donderdag.

Minder duidelijk is of de Oost-Europese EU-partners, Polen in het bijzonder, bereid zijn Scholz zijn gedraal te vergeven en hoe ze zich zullen opstellen bij eventuele wapenleveringsdiscussies in de toekomst. Jana Puglierin, directeur van de denktank European Council of Foreign Relations in Berlijn, benadrukt in Duitse en Amerikaanse media dat het machtscentrum van de EU door de oorlog in Oekraïne een stuk naar het oosten is opgeschoven. Hoewel de grote beslissingen nog steeds door de West-Europese landen worden genomen, zijn Polen en de Baltische landen de drijvende kracht geweest bij elke verdergaande stap in de militaire steun aan de Oekraïners.

De Britse historicus Timothy Garton Ash introduceerde vorige week het vileine werkwoord ‘scholzen’: het luidkeels kenbaar maken van goede bedoelingen, maar die door eindeloos uitstel nooit waarmaken. Die definitie zal hij moeten herzien. De vraag blijft hoeveel militaire stappen verder dan tanks Scholz bereid is te nemen, zelfs met Amerikaanse rugdekking.