Direct naar artikelinhoud
Honderdduizenden huishoudens ontsnapten dankzij steun aan energie-armoede
Beeld Suzan Hijink
Energierekening

Honderdduizenden huishoudens ontsnapten dankzij steun aan energie-armoede

Financiële hulp door de overheid hield bij 400.000 huishoudens de energie-armoede buiten de deur, aldus TNO. Wie al in de puree had, zakte daar door de gasrekening vaak wel verder in weg.

Ruim 1 miljoen huishoudens in Nederland zouden afgelopen jaar in de energie-armoede hebben geleefd, als de overheid geen kortingen op hun gas- en stroomnota had ingevoerd. De realiteit is: de overheid hielp wel. Het Rijk verlaagde de rekening en keerde in november en december aan veel huishoudens 190 euro uit. Gemeenten stelden eigen steunpotjes open. “Financiële compensatie heeft dus 400.000 huishoudens behoed voor het vervallen in energie-armoede”, zegt onderzoeker Peter Mulder van kennisinstituut TNO.

De financiële steun was gemiddeld doeltreffend, constateert TNO. Het beperkte het aantal huishoudens in Nederland dat te kampen heeft met energie-armoede (een combinatie van een laag inkomen en een hoge energierekening) tot ruim 600.000. In 2020, toen de energieprijzen nog niet torenhoog waren, waren dat 512.000 huishoudens. “Het had dus veel erger kunnen worden zonder compensatie.”

Dat neemt niet weg, benadrukt TNO, dat de ellende bij Nederlanders in energie-armoede slechts beperkt werd weggenomen door de compensatie. De problemen breidden uit en ‘verdiepten’. Dat wil zeggen: bewoners met een laag inkomen en hoge energielasten, meestal als gevolg van een oud en tochtig huis, kregen het nog zwaarder. Zij zijn verhoudingsgewijs nog meer van hun inkomsten kwijt aan gas en stroom. Dit aandeel steeg van zo’n 10 procent in 2020 naar 16 procent vorig jaar. Vooral bewoners van slecht geïsoleerde (huur)woningen zaten in de energie-armoede, vaak in grote steden. Ook mensen met oude huizen in het noordoosten tobden ermee.

Zwembad verwarmen

Niet iedereen met een dikke energienota wordt als ‘energie-arm’ aangemerkt, benadrukt Mulder. “Wie maandelijks zesduizend verdient en een peperdure energierekening heeft door het verwarmen van zijn zwembad valt niet in groep van energie-armoede”, geeft de TNO-onderzoeker als voorbeeld. Een ‘laag inkomen’ (op bijstandsniveau) hebben is voorwaarde om als energie-arme aangemerkt te kunnen worden.

De TNO-studie laat zien dat energie-armoede een hardnekkig probleem is dat een kwetsbare groep vrij structureel treft. Financiële steun nam dat niet weg. Mogelijk speelt mee dat bewoners niet altijd aanspraak maken op lokale steunpotjes, terwijl ze er wel recht op hebben.

Opmerkelijk is verder dat de energiebesparing van 15 procent die Nederlandse huishoudens vorig jaar behaalden als gevolg van zuinig stookgedrag (en mild weer) de energie-armoede niet de kop indrukte. “De besparing vond vooral bij andere groepen bewoners plaats. Daardoor was het effect op energie-armoede zeer beperkt”, zegt Mulder.

Buitensporig verspillende energielevels F en G

Dit jaar geldt een ander soort compensatie. Het prijsplafond is van kracht, dat de energietarieven begrenst. Analyses toonden al dat ook het prijsplafond niet iedereen helemaal uit de financiële problemen als gevolg van energiekosten zal houden. Bovendien wil het kabinet het prijsplafond alleen dit jaar gebruiken en daarna kijken wat nodig is, om Nederlandse huishoudens op een behapbare manier aan een warm huis te helpen. Kortom: energie-armoede beteugelen is niet passé.

“Als het tegengaan van energie-armoede een doel van de overheid is”, zegt Mulder, “dan moet ze versneld de huizen met de slechtste energielabels, F of G, verduurzamen.” Die woningen zijn zo buitensporig verspillend, terwijl er vaak relatief arme mensen in wonen, dat er nauwelijks tegenop te compenseren valt. Muren en daken isoleren en zonnepanelen plaatsen kan de woning aan een beter energielabel en lagere kosten helpen.

Zolang verduurzaming op zich laat wachten, suggereert Mulder van TNO voorzichtig, kan de politiek overwegen steungeld ‘gerichter in te zetten voor woningen met een energielabel F of G’. Op het snelle, generieke compensatiebeleid van het kabinet klonk eerder kritiek, omdat een deel van de Nederlanders geld en kortingen ontvangt die ze niet nodig hebben.

Mogelijk verband tussen energie-armoede en hoge zorglasten

TNO merkt wel op dat de scheidslijn niet zwart-wit is. Wie niet aan de definitie van ‘energie-arm’ voldoet, kan wel degelijk de touwtjes aan elkaar moeten knopen, wegens andere hoge maandlasten.

Opmerkelijk: bij hoge zorglasten signaleert TNO een mogelijk verband met energie-armoede. Bij gezinnen die met energie-armoede kampen, zijn de gezondheidskosten gemiddeld genomen hoog.

Wat vooral opvalt is dat kinderen uit gezinnen die leven in energie-armoede relatief veel medicijnen gebruiken en in het ziekenhuis liggen. “Dit kán komen doordat energie-arme gezinnen de kachel weinig of niet aanzetten”, zegt Mulder. Maar een causaal verband is niet aantoonbaar, wat roept om vervolgonderzoek.

Lees ook:

Hoeveel hulp je krijgt bij energiearmoede, hangt af van waar je woont

Steeds meer gemeenten schoten inwoners die te maken krijgen met energiearmoede afgelopen jaar te hulp. Maar de verschillen tussen plaatsen waren groot. Hoe (on)wenselijk is dat?