Chinezen geïntimideerd na protesten: ‘Misschien zijn we niet in staat dit op te lossen’

Toen de 28-jarige Pei zondagochtend wakker werd, zag hij op zijn telefoon iets dat hij nooit had gedacht mee te maken. Hij bekeek tientallen filmpjes van het protest in Shanghai, die nacht. Toen greep hij zijn camera en sprong op de fiets. Om de geest van het verzet te vangen, reed hij door de Wulumuqi straat.

Toen hij even stilstond, werd hij door vijf agenten tegen de grond gewerkt. “Ze zeiden dat ik geen foto’s mocht nemen, zo bang zijn ze dat ik op internet mensen de waarheid vertel.” De waarheid is volgens Pei die vanuit veiligheidsoverwegingen niet met zijn echte naam in de krant wil, dat de CCP (Communistische Partij) een ‘illegale regering’ is. “Ik houd van vrijheid en democratie, en van surfen op internet. Maar dat is in China tegen de wet.” In handboeien werd hij afgevoerd naar een politiebureau.

Pei vertelt zijn verhaal in de koffiehoek van een winkeltje. Zijn ogen zijn gefixeerd op de deur – bang als hij is dat de politie binnenkomt om hem weer mee te nemen.

Een kommetje rijst met groenten kreeg hij zondagavond op het politiebureau. Toen hij bleef roepen om méér rijst, zetten de agenten hem in een stoel waarin zijn polsen en enkels werden vastgezet. Hij trekt zijn mouw omhoog om de schram te laten zien die hij eraan overhield. “Een simpele manier van martelen, eigenlijk.”

Trucjes als in Xinjiang

Weinig activisten durven na afgelopen zaterdag nog de straat op. In het centrum van Shanghai wemelt het van de politie – al dan niet in uniform. Politieauto’s met flitsende zwaailichten staan als waarschuwing geposteerd op drukke straathoeken. De hele week al worden mensen op straat en in de metro aangehouden om hun telefoons op illegale software te laten controleren. Het zijn trucjes die in de autonome regio Xinjiang op grote schaal worden toegepast om de Oeigoerse minderheid te onderdrukken.

De meeste mensen die afgelopen zaterdag protesteerden deden dat uit woede over de verlammende coronamaatregelen. De al maanden broeiende frustratie ontplofte nadat er brand uitbrak in een flatgebouw in Urumqi (in Chinese karakters gespeld als Wu-lu-mu-qi) en zeker tien Oeigoeren niet gered konden worden omdat er in de stad al maanden een strenge lockdown geldt. Het was een drama waar alle Chinezen zich iets bij kunnen voorstellen: het had namelijk overal kunnen gebeuren.

Met beloftes over minder, en meer gerichte lockdowns krijgt Peking hen misschien wel terug in het gareel. Maar voor sommigen is er meer aan de hand. Volgens hen is president Xi Jinping niet capabel om het land te leiden, en ontneemt de Communistische Partij hun hun rechten als waardige burgers. Het is sinds 1989 niet meer voorgekomen dat mensen bij elkaar komen, en dit hardop durven te zeggen. “Ik houd van mijn land, maar niet van de partij. Dat zijn twee verschillende dingen”, zegt Pei. “De CCP heeft veel mensen pijn gedaan en miljoenen mensen vermoord sinds ze aan de macht is.”

De vlam van protest sloeg na zaterdagavond over naar zeker 24 steden. Onderzoeksinstituut ASPI bracht meer dan vijftig protesten in kaart. In eerste instantie probeerden de lokale autoriteiten de woede in de kiem te smoren – in afwachting van instructies uit Peking. Maar de regering van Xi Jinping weigert te erkennen dat er iets aan de hand is. Zo lijkt het alsof wat er wél gebeurde, niets voorstelt. Wel kwam via staatsmedia naar buiten dat het comité voor veiligheid van de Communistische Partij opdracht had gegeven om ‘illegale en criminele acties die de sociale orde verstoren, resoluut neer te slaan’.

De autoriteiten doen hun uiterste best. Met succes – zo lijkt het. Jonge Chinezen die nooit hadden gedacht bij een demonstratie betrokken te raken – trekken opeens de aandacht van de politie. In de vrieslucht van Shanghai vermengt een angstgeur zich met opwinding van voorbijgangers die samenzweerderige blikken uitwisselen.

Een vloek tegen Xi

Voorzichtig kruipen ze tevoorschijn, de jongeren die afgelopen weekend in Shanghai schreeuwden om verandering. “Iedere dag ben ik bang. Ik schrik al van de flikkerende rode en blauwe lampen. En als ik de kleren zie liggen die ik die nacht aan had, komen er pijnlijke herinneringen boven.” Bo Jun (niet zijn echte naam), een expressieve, creatieve twintiger deelt zijn verhaal via een ingewikkelde digitale omweg. Hij vertelt hoe hij met een groepje vrienden tegen Xi Jinpings dictatuur protesteerde. Iemand bekladde een gevel met frases van het volkslied: ‘Trotseer het vijandelijke vuur, en voorwaarts!’. “Iemand anders sneed met een schaar in zijn vinger en schreef iets in bloed. Ik weet niet meer wat, maar het was waarschijnlijk een vloek tegen Xi.”

Net als de meeste activisten die werden opgepakt, moest Bo Jun zijn telefoon op het politiebureau afgeven. De agenten wilden ook zijn woon- en werkadres weten en namen vingerafdrukken af en een druppel bloed. Ter plekke controleerden ze of de activisten filmpjes van het protest op sociale media hadden gezet.

Hoeveel arrestaties de politie verrichtte, is niet bekend. Maar het waren er zoveel dat ze moest uitwijken naar politiebureaus in de buurt. Bo Jun werd met zes anderen opgesloten in een kamertje van vijf vierkante meter. “We mochten niet praten. We kregen geen water, niets te eten, en er was niet genoeg ruimte om te slapen”, vertelt hij. Anderhalve dag later werd hij vrijgelaten. Zonder telefoon, wat het leven in China behoorlijk compliceert. Zonder gezondheidscodes, digitale betaalmiddelen en chat-apps kom je niet ver – een digitale vorm van uitsluiting.

Een van de mannen die zondagavond door de politie werden weggedreven uit de Wulumuqi straat, vertelt hoe de politie probeert zoveel mogelijk demonstranten op te sporen. “Mijn vriend is vanmiddag opgepakt. Ik begrijp niet hoe ze weten dat hij betrokken was bij de protesten. Maar de politie had toegang tot zijn hele WeChat-geschiedenis”, vertelt de man in een versleutelde communicatie-app. Hij vraagt om alle communicatie zo snel mogelijk te verwijderen en zijn contact te blokkeren. Ook via andere kanalen vertellen mensen dat ze een waarschuwing hebben gekregen.

Werkloos

Veel van de jongeren die zaterdagavond demonstreerden, hadden hun mondmasker afgedaan. Het was een punt dat ze wilden maken: ‘Weg met mondkapjes!’ was een van de leuzen die klonk. Maar het maakt het voor de politie erg makkelijk om te achterhalen wie het hardste schreeuwde. Pei werd gearresteerd wegens ‘ruzie zoeken’. Het is onduidelijk welke gevolgen zo’n arrestatie heeft. Uit angst hun baan kwijt te raken, houden veel mensen nu hun mond. Pei heeft daar minder moeite mee. Hij plaatste kritische berichten over de CCP op zijn WeChat-pagina, en weigerde zich te laten testen. “Dat kostte me al een paar keer mijn baan”, vertelt hij. Op dit moment is hij werkloos.

Naast intimidatie probeert de politie ook op andere manieren de geest in de fles te krijgen. Universiteiten zijn van oudsher een broeinest voor kritische stemmen. Sommige hebben daarom besloten het schooljaar eerder te sluiten en studenten terug te laten gaan naar hun thuisstad. In Shanghai gingen er bovendien geruchten over een nieuwe, grootschalige lockdown. De oplopende lijn van coronabesmettingen maakt zo’n lockdown niet onlogisch – zeker niet gezien eerdere ervaringen.

Maar veel steden versoepelen hun beleid nu juist. In Guangzhou wordt de lockdown in delen van de stad opgeheven en in Chongqing mogen contacten van een besmet persoon thuis in isolatie. Reuters citeert bronnen die zeggen dat Shanghai binnenkort zelfs coronapatiënten thuis laat herstellen. Dat zijn serieuze signalen dat China zijn zerocovid-beleid gaat aanpassen. Volgens vicepremier Sun Chunlan, die er de leiding over heeft, gaan de coronamaatregelen ‘een nieuwe fase’ in.

De dood van oud-president Jiang Zemin kan een nieuwe katalysator zijn voor de opstand. In geheime chatgroepen wordt druk gediscussieerd over een manier om Jiangs overlijden te gebruiken voor nieuwe demonstraties. De politie kan immers moeilijk ingrijpen als een menigte mensen rouwt om een gestorven CCP-leider.

Prestatie als hervormer

Met de sympathie voor Jiang kan het twee kanten op. Jongeren kennen de leider alleen uit de geschiedenisboeken. Ze horen de verhalen over zijn charismatische, flamboyante imago en zijn waarachtige prestatie als hervormer en kunnen denken dat alles beter is dan starre keizer Xi. Maar Xi Jinping kan ook laten zien dat Jiang vooral een hardliner was, die als burgemeester van Shanghai de protesten van 1989 meedogenloos neersloeg. Op dinsdag 6 december is er een herdenking voor Jiang.

Tot nu toe lijkt de politie het vuur van de frustratie onder controle te houden – in ieder geval in Shanghai. De man die zaterdagavond in Shanghai voor het eerst om Xi Jinpings aftreden zou hebben geroepen, werd zondag door de politie meegenomen. Zijn buren, een familie van groenteverkopers, hebben hem sindsdien niet meer gezien. De zoon achter de toonbank lacht hard en zenuwachtig. Ja, hij weet wat de man riep. Of hij het met hem eens was? “Dat weet ik niet.” Zijn vader grijnst beleefd mee, maar wil ook niets zeggen. Over politiek kun je beter niet praten.

Pei vreest dat het Chinese activisme in de kiem is gesmoord. “Als maar vijf procent van de bevolking van Shanghai de straat opgaat, dan heeft de politie niet genoeg capaciteit om ons tegen te houden. Maar mensen zijn niet verenigd.” Hij ziet zo’n samenkomst niet snel nog eens gebeuren. Bo Jun is het met hem eens. “Ik denk dat dit snel voorbij is. Mensen beginnen langzaamaan te begrijpen wat het probleem is. Maar we zijn misschien niet in staat om het op te lossen.”

De identiteit van de anonieme activisten is bekend bij de hoofdredactie.

Lees ook:

Wat gaat de Chinese president Xi doen: laat hij de coronateugels vieren of gaat hij hard optreden?

In veel steden gaan Chinezen de straat op en weigeren ze de coronaregels nog langer te volgen. President Xi lijkt weinig bewegingsruimte te hebben. Of hij moet afwijken van zijn coronabeleid en daarmee aan gezag inboeten, of hij moet overgaan op harde repressie en de protesten neerslaan.