Schimmig gedrag van de Zuid-Afrikaanse president op zijn buffelfokkerij kan leiden tot zijn afzetting

Op een warme, regenachtige dag is het zand van de onverharde weg naar Phala Phala, de boerderij van president Cyril Ramaphosa (70) in de Zuid-Afrikaanse provincie Limpopo, in modder veranderd. Wie niet oplet, komt vast te zitten. Je zou denken dat een president de route naar zijn perceel aangenamer zou maken. Het wekt de indruk dat hij er niet veel aandacht op wil vestigen. Een politiewagen aan de andere kant van het hek toetert een paar keer als de verslaggever en de fotograaf te langzaam langs het landgoed rijden. Geen pottenkijkers hier.

Reden voor de waarschuwing zal zijn dat de boerderij centraal staat in het corruptieschandaal ‘farmgate’ dat mogelijk tot Ramaphosa’s afzetting leidt. De president kan namelijk niet goed uitleggen waarom hij thuis, verstopt in een bankstel, 4 miljoen dollar aan contanten bewaarde. Zelf beweert de president het geld te hebben verdiend met de verkoop van zijn vee, naast politiek zijn andere grote passie. Zo fokt hij zeldzame Ankole-runderen, die hij importeerde uit Oeganda en op veilingen verkoopt voor bedragen die oplopen tot zo’n 30.000 euro per dier. Ook fokt hij wilde dieren, waaronder Afrikaanse buffels - een van de zogeheten big five - sabelantilopes en impala’s.

Afgelopen woensdag publiceerde een parlementaire commissie een vernietigend rapport over het dubieuze geldbedrag, waarna de vraag rees of de president nog kan aanblijven.

Op twintig minuten rijden van Phala Phala staat de boerderij van Anton de Swardt. Hij kent de president al jaren en fokt op zijn 700 hectare eveneens Afrikaanse buffels en de bijzondere Ankole-runderen. Binnen hangen de muren vol met wilde dierenkoppen. Over een tafel in de woonkamer ligt een luipaardenhuid; twee slagtanden van een olifant omhullen de spiegel ernaast. De Swardt kocht zijn eerste Ankole-koe van Ramaphosa, die de voorzitter is van de Ankole Cattle Breeders Society, vertelt hij. Met die verkoop is veel geld te verdienen, erkent De Swardt. Het is dus niet ondenkbaar dat de gevonden contanten inderdaad van die transacties komen. Maar waarom de president dat geld in een bankstel bewaarde blijft onduidelijk.

Ramaphosa’s aantreden vier jaar geleden leidde tot een zucht van verlichting bij vele Zuid-Afrikanen. Zijn rol in de strijd tegen apartheid, zijn goede band met nationaal icoon Nelson Mandela, en zijn belofte corruptie uit te bannen, deden de hoop herleven dat hij regeringspartij ANC ertoe kon brengen zich opnieuw uit te vinden. Maar de eens geliefde vrijheidsstrijder dreigt nu ten onder ten gaan aan zijn zakelijke belangen.

Het is niet de eerste controverse rondom Phala Phala. In november 2020 beschuldigde dierenrechtenorganisatie PETA Ramaphosa ervan bij te dragen aan de trofeeënjacht, waarbij wilde dieren gefokt worden om te worden gedood door welgestelde toeristen, die de opgezette dierenhoofden vervolgens als trofeeën aan de muur hangen. Hoewel dit legaal is, is er veel kritiek op. In de afgelopen tien jaar hebben jagers volgens Animal rights wereldwijd meer dan 1,7 miljoen jachttrofeeën meegenomen van gedode dieren. Meer dan 200.000 van deze trofeeën zijn van dieren die met uitsterven worden bedreigd.

Witwassen en omkoping

De Swardt verwoordt een veelgehoord argument van wilde dierenfokkers: „Jagen is cruciaal voor het behoud van wilde dieren”, zegt hij, terwijl hij in een open safari-auto over zijn land rijdt. „Het is beter dat wij de dieren in de gaten houden, bijvoeren en af en toe verkopen aan een jager dan dat stropers hen afschieten.”

Cyril Ramaphosa was de hoofdonderhandelaar namens het ANC tijdens gesprekken die leidden tot het einde van de apartheid, waarna Nelson Mandela in 1994 werd gekozen als de eerste zwarte president van Zuid-Afrika werd. Daarna trok hij zich terug uit de politiek en vergaarde hij een fortuin in, vooral, de mijnbouw. In 2012 kreeg hij weer een hoge positie in het ANC. In 2014 werd hij vicepresident en vijf jaar geleden nam hij het stokje over van Jacob Zuma, die aftrad na beschuldigingen van grootschalige corruptie. Ramaphosa zwoer toen de corruptie in de overheidsinstellingen uit te roeien.

In het woensdag gepubliceerde rapport wordt de president beschuldigd van witwassen, omkoping, het verbergen van een misdaad en het hinderen van politie-onderzoek in verband met een veronderstelde diefstal van 4 miljoen dollar van zijn boerderij. De top van regeringspartij ANC, zou vrijdag over zijn lot beslissen, maar stelde de vergadering erover uiteindelijk uit. Ramaphosa heeft nog veel aanhang in de partij. „Mijn mening is dat het voorbarig zou zijn als de president zomaar aftreedt zonder eerlijk proces”, zei energieminister Gwede Mantashe vrijdag tegen de tv-zender Newzroom Afrika.

De diefstal werd in juni openbaar gemaakt door Arthur Fraser, voormalig hoofd van de Zuid-Afrikaanse staatsveiligheidsdienst en gelieerd met de vorige, afgetreden president Jacob Zuma. Volgens hem ontdekte de huishoudster van Ramaphosa, wier identiteit wordt beschermd, twee jaar geleden de enorme hoeveelheid geld in de kussens van een bank. Zij lichtte haar broer in en liet een bende in de boerderij inbreken.

Ramaphosa meldde de diefstal daarop niet bij de politie, maar zou na ondervragingen door zijn eigen beveiligers een deel van de gestolen buit hebben teruggevonden. Fraser beweert dat de huishoudster en de veronderstelde daders later zo’n 10.000 dollar zwijggeld ontvingen. Het rapport van woensdag stelt dat het is verboden om zulke grote hoeveelheden buitenlandse valuta te bezitten. Ook was het geld niet aangegeven bij de belastingdienst.

30.000 euro per rund

De Soedanese Mustafa Mohamed Ibrahim Hazim bezocht eind 2019 zijn boerderij voor de aankoop van buffels, voerde Ramaphosa volgens het rapport aan ter verdediging. Hazim betaalde volgens hem contant, terwijl verkopen op veilingen om veiligheidsredenen meestal via elektronische weg verlopen. De manager van de boerderij legde het geld naar eigen zeggen eerst in een kluis, maar besloot het bedrag in de bankkussens te stoppen omdat het personeel volgens hem toegang had tot de kluis.

Dat Hazim de buffels na aankoop niet meenam en ze tweeënhalf jaar later nog steeds op de boerderij rondlopen, draagt volgens het rapport niet bij aan de geloofwaardigheid van Ramaphosa’s verhaal. Ramaphosa blijft erbij niets verkeerd te hebben gedaan.

Afzettingsprocedure

Dinsdag zou het parlement debatteren over een afzettingsprocedure van president Cyril Ramaphosa, maar dat is uitgesteld tot 13 december. Hoewel regeringspartij ANC intern sterk verdeeld is, kondigde het maandagavond aan de president te blijven steunen. Door de grote meerderheid van het ANC in het parlement is de kans klein dat de afzettingsprocedure wordt doorgezet. Hiervoor is namelijk steun van 50 procent van de parlementsleden nodig.

Lees ook Jacob Zuma ging ten onder aan zijn eigen gulzigheid

Ramaphosa zei begin november nog dat hij „graag een stap opzij” zou doen als hij schuldig werd bevonden, maar hij gaat nu vol de strijd aan. De president treedt niet af op basis van een „gebrekkig rapport” en ontkent alle beschuldigingen. Op 16 december is de ANC-conferentie, die elke vijf jaar plaatsvindt. Hier kiezen de leden de nieuwe partijleider en dus waarschijnlijk de nieuwe president. Een belangrijk moment. Op 22 november kreeg Ramaphosa hiervoor nog de meeste stemmen, wat zijn kansen op een tweede ambtstermijn aanzienlijk groot maakten. Het is de vraag hoe groot die kans sinds ‘farmgate nog is en hoeveel partijleden hem hierop zullen afrekenen.

Dit artikel is geactualiseerd op 6 december 2022.