Van de ultieme toernooiploeg naar een voetbaldwerg: de ontluisterende transformatie van Duitsland

Als nestor gaf Thomas Müller het aangeslagen talent Jamal Musiala een bemoedigend tikje op het hoofd. Iets verderop stond Leroy Sané voorovergebogen met zijn handen op zijn knieën, het hoofd verstopt tussen de schouders. En een camerashot ving haarscherp de lege blik in de ogen van Kai Havertz, die gehurkt op het veld zat.

De beelden van ontreddering symboliseerden de desillusie bij de Duitse voetballers. Ondanks de overwinning (4-2) op Costa Rica werd Die Mannschaft voor de tweede keer op een rij uitgeschakeld in de groepsfase van het WK, na de vroege aftocht van 2018 in Rusland. Tussendoor strandde het roemloos in de achtste finales op het EK, als bewijs van het verval van de wereldkampioen van 2014.

De deceptie in Qatar betekent dat het Duitse voetbal de bodem heeft bereikt, concludeerde boulevardkrant Bild, anderhalf jaar voor het Europees kampioenschap in eigen land. ‘Op 1 december 2022 waren we getuige van het einde van een ooit grote en trotse voetbalnatie.’ Om daaraan toe te voegen: ‘Vroeger boezemden we de voetbalwereld angst in. We werden geprezen als toernooiteam. Nu is Duitsland gewoon een voetbaldwerg.’

Aansluitend bij trend

In de Qatarese kustplaats Al Khor, op zo’n vijftig kilometer van hoofdstad Doha, werd de tijd ruim vier jaar teruggezet, toen Duitsland in het Russische Kazan in de groepsfase zijn Waterloo vond, al vertelden beide aftochten hun eigen verhaal. Met bondscoach Hansi Flick als opvolger van Joachim Löw hoopte Duitsland een nieuw tijdperk in te gaan. Maar de vroege uitschakeling sloot eerder aan bij de trend van de laatste jaren.

Löw zwaaide vanaf 2006 vijftien jaar lang de scepter bij Duitse ploeg en beleefde in 2014 zijn hoogtepunt met de wereldtitel. Onder zijn leiding werd Die Mannschaft het lichtende voorbeeld van modern voetbal. Snelheid en dynamiek werden gekoppeld aan voetballend vernuft. Maar in zijn laatste periode werd Löw slachtoffer van zijn eigen succes. Hij hield te lang vast aan spelers op leeftijd die hem succes hadden gebracht, luidde de kritiek.

Duitsland had donderdag de pech dat het mede werd uitgeschakeld door een controversieel doelpunt (bal wel of niet over de achterlijn) van Japan tegen Spanje, in de andere groepswedstrijd. Maar het kon de problemen niet verhullen waarmee Duitsland kampte tijdens het WK. Zowel op als naast het veld.

De 57-jarige Flick, die bij Bayern München in achttien maanden twee landstitels, de Champions League en WK voor clubteams won, werd in Beieren geroemd om het neerzetten van de defensieve organisatie. Hij moest in Qatar toezien hoe zijn ploeg vooral in verdedigend opzicht schutterde. Duitsland incasseerde vijf doelpunten in drie wedstrijden, waaronder vier tegen Japan en het zwakke Costa Rica, terwijl Flick bleef schuiven in zijn team. ‘Hij heeft in zijn anderhalf jaar als bondscoach geen sterke as opgebouwd’, aldus Bild.

Geen topspits

Het overschaduwde het surplus aan aanvallende kwaliteit met onder meer Serge Gnabry, Leroy Sané en het supertalent Jamal Musiala, al woog het ontbreken van een topspits zwaar. Duitsland voetbalde bij vlagen goed. Het was het land met de meeste schoten op doel in de groepsfase en had op basis van de kwaliteit van de kansen (expected goals) de meeste doelpunten moeten maken: 10,5 in plaats van zes.

Het zei in breder perspectief wellicht iets over de gedaantewisseling die Duitsland de laatste jaren onderging: spectaculairder maar minder resultaatgericht. Volgens oud-international Bastian Schweinsteiger waren andere landen meer gebrand om te winnen dan Duitsland. ‘Er waren situaties waarin ik vijf procent concentratie miste bij de spelers’, zei hij als analyticus voor de Duitse televisiezender ARD. ‘Ook in mentaal opzicht moet je er klaar voor zijn.’

Na de derde vroegtijdige aftocht in vier jaar richtte de kritiek van de machtige Duitse media zich niet alleen op de spelers en trainer, maar ook op de voetbalbond. In Duitsland liepen de teleurstellende resultaten parallel aan de morele bezwaren over het omstreden WK in Qatar, met de discussie over de OneLove-aanvoerdersband als meest heikele punt. ‘In plaats van het probleem vroegtijdig op te lossen, liet de bond het probleem alleen maar groter worden. Totdat het de sportieve voorbereidingen in de weg kwam te zitten en onrust veroorzaakte in de ploeg’, schreef het blad Der Kicker.

De teamfoto voor de eerste groepswedstrijd tegen Japan, waarop de spelers hun hand voor de mond houden als protest tegen het verbod van de Fifa om de OneLove-aanvoerdersband te dragen, zal in het collectieve geheugen hoe dan ook verbonden blijven aan het mislukte WK. ‘Het resultaat dat past bij de grote puinhoop’, kopte de Süddeutsche Zeitung over de uitschakeling.

In 2006 vormde het WK in eigen land de aanzet voor een succesvolle periode waarin Duitsland zichzelf opnieuw uitvond. Het is de vraag of het EK over anderhalf jaar hetzelfde effect kan hebben.